Het Rijk maakte sinds 2017 ruim 900 miljoen euro vrij voor de bestrijding van ondermijnende criminaliteit. Daaruit is een carrousel aan projecten, werkoverleggen en taskforces voortgekomen, zonder meetbaar resultaat. Dat concluderen Platform Investico en De Groene Amsterdammer na eigen onderzoek. Sinds 2017 werden er zeker 163 verschillende initiatieven tegen ondermijning aangekondigd.

Welke projecten nog lopen, welke zijn geflopt en wat ze gekost hebben is door het geschuif met gelden en projecten die in elkaar overlopen zelfs voor het ministerie niet meer te achterhalen. ‘Het geld is volledig verdampt’ zegt Jan Struijs, voorzitter van de politiebond, over de pot met geld die in 2017 beschikbaar kwam voor ‘intensivering van de aanpak’. ‘Ik heb nog niemand gehoord over een succesverhaal.’

Het grootste en duurste project is het Multidisciplinair Interventie Team (MIT), dat na de moord op advocaat Derk Wiersum, dit weekend drie jaar geleden, werd opgericht door de toenmalige minister van Justitie en Veiligheid, Ferd Grapperhaus. Dat ‘superteam’ heeft bijna 160 miljoen euro gekost zonder daadwerkelijk operationeel te worden. De oorzaak daarvan is dat het MIT nooit echt de Haagse tekentafel verliet, blijkt uit een reconstructie die Investico en De Groene Amsterdammer maakte samen met journalisten van Follow the Money en Argos.

Het prestigeproject van de toenmalige minister werd vanaf dag één intern bekritiseerd door de leiding van de politie, het OM en Defensie. Vrijwel alle misdaadexperts kwalificeerden het oprichten van het MIT als  een slecht en ondoordacht plan. Afgelopen mei, tweeëneenhalf jaar na de oprichting heeft de nieuwe justitieminister Dilan Yeşilgöz de stekker uit het project getrokken en gaat het verder als Nationale Samenwerking tegen Ondermijnende Criminaliteit (NSOC) en met minder taken. Het NSOC is in juli gestart en krijgt 18 maanden de tijd om zich te bewijzen. Anders gaat ook daar de stekker uit.

Initiatieven ten overvloede

Sinds het aantreden van het vorige kabinet in 2017 is er een wildgroei aan initiatieven ontstaan: er zijn er zeker 163 aangekondigd. Onderzoekers van de Universiteit van Maastricht telden in opdracht van het WODC in 2019 al 126 beloofde initiatieven uit de door het Rijk vrijgemaakte ondermijningsgelden. In de periode daarna vonden we nog zeker 37 projecten, teams en samenwerkingsverbanden die werden aangekondigd. Het gaat niet alleen om projecten voor jonge criminelen en pilots voor betere beveiliging, maar ook om escaperooms, informatieve films en een ‘integriteitsgame’. Daarnaast werden tientallen overlegstructuren, samenwerkingsverbanden en kenniscentra opgetuigd, vaak met hetzelfde doel.

Wat er met het geld is gebeurd, is in veel gevallen onduidelijk. Struijs: ‘Als je bij een politiedienst in de regio komt, zijn er mensen die uit zo’n ondermijningspotje betaald krijgen zonder dat ze dat zelf weten’. Ook het ministerie kan geen definitieve lijst geven van initiatieven en projecten die met de ondermijningsgelden zijn gefinancierd. Volgens een woordvoerder zijn het mede zoveel projecten en initiatieven, omdat ze ‘in de praktijk samenhangen en in elkaar overgaan’.

In een reactie laat Yesilgoz weten dat ze als Kamerlid kritisch was op het MIT en dat ze daarom meteen met betrokkenen en kenners is gaan praten. Daaruit bleek onder meer dat er veel kritiek was omdat er in de opbouw van het MIT discussie en onduidelijkheid was over aansturing bij interventies en operationele slagkracht van betrokken moederorganisaties. ‘Georganiseerde misdaad is een zich telkens aanpassend veelkoppig monster. Onze diensten en middelen moeten we daarom slim inzetten door samen te werken, telkens te vernieuwen en dat betekent ook aanpassen als iets niet werkt.’