Vier van de vijf belangrijkste Nederlandse industriegebieden liggen in regio’s waar geen nieuwe stroomaansluitingen meer mogelijk zijn omdat het elektriciteitsnet overbelast is. Hierdoor kunnen veel fabrieken niet overstappen van olie, gas en kolen op duurzaam opgewekte elektriciteit, zoals wind, zon of groene waterstof.

Van de honderd grootste CO2 uitstotende bedrijven, bevindt bijna een derde zich in gebieden waar het stroomnet vol zit. Nog eens 27 staan in gebieden waar netbeheerders overbelasting verwachten. Dat blijkt uit een inventarisatie van Investico voor Trouw en De Groene Amsterdammer. De problemen zijn zo groot dat zonder ‘krachtig’ overheidsingrijpen Nederland de klimaatdoelen in 2030 onhaalbaar zijn, waarschuwen de netbeheerders.

De zware industrie noemt de krapte op het stroomnet  ‘een grof schandaal’. “De infrastructuur is dé toegangspoort tot onze energievoorziening”, zegt Hans Grünfeld van de belangengroep. “Iedereen moet toegang hebben.” Volgens Grünfeld hebben de netbeheerders verzuimd om dat te regelen. Gedeputeerde Edward Stigter (Noord-Holland) noemt de problemen ‘dramatisch’. “Bedrijven zijn al jaren bezig met het maken van verduurzamingsplannen. Nu ze ermee aan de slag willen, horen ze dat het niet kan.”

Ontoegankelijk stroomnet

De woningbouwplannen mislukken als de problemen niet snel worden opgelost, waarschuwen de netbeheerders. Want gemeenten, waaronder Amsterdam, willen geen nieuwbouwwijken zonder scholen en supermarkten. Die ruimte biedt het stroomnet niet. Alleen al in de hoofdstad loopt hierdoor de bouw van tienduizenden woningen jaren vertraging op. Dit speelt in de helft van de provincies. Bijna nergens zijn meer nieuwe plannen voor wind- en zonneparken mogelijk omdat de nieuwe parken niet kunnen worden aangesloten op het net.

De drukte op het net is ontstaan omdat in sommige delen van het land meer wind- en zonne-energie wordt opgewekt dan de kabels aankunnen, in andere delen is er juist te veel vraag naar stroom. “De publieke netbeheerders hadden in hoog tempo elektriciteitsstations, transformatoren en dikkere kabels moeten aanleggen maar hebben dat onvoldoende gedaan”, zegt Frans Rooijers, directeur van onderzoeksbureau CE Delft. Hij deed in februari onderzoek naar het stroomnet in opdracht van de netbeheerders. “De energietransitie vraagt om een langetermijnaanpak terwijl de netbedrijven vooral gericht zijn op kostenbesparing en het betaalbaar houden van het stroomnet.”

Groene transitie zonder plan

De staatsbedrijven zeggen dat ze niet, of veel te laat, zijn meegenomen in de plannen voor de opwek van duurzame energie. “Het is alsof je tegen ProRail zegt dat er twee keer zoveel treinen gaan rijden, maar niet vertelt waar”, zegt een woordvoerder van netbeheerder Stedin. “We hadden eerder, harder op de trom moeten slaan”, zegt de woordvoerder van regiobeheerder Alliander over de problemen op het net. Landelijk netbeheerder TenneT: “Nu de energietransitie sneller gaat dan verwacht, is het stroomnet niet direct aangepast.”

De netbeheerders functioneerden als cashcows terwijl de bedrijven de afgelopen tien jaar hadden moeten investeren in de toekomst, zegt Rooijers. De aandeelhouder van TenneT, het ministerie van Financiën, haalde de afgelopen tien jaar in totaal 1,2 miljard euro uit het bedrijf. Dat blijkt uit een berekeningen op basis van de jaarverslagen door Investico. Bij de twee netbeheerder in de regio’s met de grootste problemen, Alliander en Enexis, haalden Nederlandse provincies en gemeenten nog eens ruim twee miljard in tien jaar uit de bedrijven. Evenveel als TenneT de komende twee jaar gaat investeren in het hoogspanningsnet.

Minister van Energie en Klimaat Rob Jetten stelt desgevraagd dat de regering is overvallen door de hoeveelheid wind- en zonnestroom. “We dachten dat we in een geleidelijke transitie zaten, maar het is heel disruptief en dat vraagt ook wel wat van de aanpak.” Op die aanpak was het ministerie niet voorbereid. “Je mist de inhoudelijke experts die het voor je kunnen doen”, zegt Jetten. “We nemen nu weer experts aan die echt begrijpen hoe het werkt.” De problemen houden voorlopig aan. “Het is zo disruptief, dat ik niet kan beloven dat we dit kunnen bijbenen. Dit blijft gewoon knellen tot zeker 2030.”