Ondanks herhaalde oproepen van politici om een strenger asielbeleid, heeft Nederland al een van de strengste asielprocedures van Europa, gericht op snelle afwijzing. Dat blijkt uit een vergelijking van toelatingsbeleid in Europese landen door Platform voor onderzoeksjournalistiek Investico en dagblad Trouw. 

Nederland hanteert in Europa de langste lijst van ‘veilige landen’ van waaruit asielzoekers bij voorbaat weinig of geen kans maken op asiel. Met 32 van zulke veilig geachte landen is Nederland in de EU koploper, gevolgd door het Verenigd Koninkrijk (24) en Oostenrijk (20). In enkele gevallen staat Nederland in Europa zelfs alleen in het oordeel dat een land veilig is. 

Over de veiligheid van Oekraïne, waar in het oosten al vijf jaren een burgeroorlog woedt, is Nederland het slechts eens met Bulgarije, Luxemburg en het Verenigd Koninkrijk. Ook over het oordeel over Marokko valt te twisten, zo blijkt. Alleen Slovenië, Oostenrijk, Hongarije en Nederland zetten dit Noord-Afrikaanse land op de lijst als veilig.

Minder rechten

Immigratiedienst IND is verbaasd over de cijfers uit het onderzoek. Directeur Asiel en Migratie Joel Schoneveld: ‘Ik herken dit beeld niet. De asielzoekers die hier een aanvraag indienen, hebben doorgaans niet voor vervolging te vrezen. En de meeste Oekraïners komen hier echt niet omdat ze vervolgd worden door hun regering.’ Hij vindt de Europese verschillen wel vreemd: ‘Het zou interessant zijn te onderzoeken hoe dit kan.’

De behoefte aan een lijst met veilige landen ontstond tijdens de vluchtelingencrisis in 2015, toen veel Syriërs voor de burgeroorlog in hun land op de vlucht sloegen. In hun kielzog kwamen mensen mee uit landen als Marokko, Tunesië of Albanië. Deze asielzoekers, zo was het idee, verstoppen de procedure ten koste van ‘echte vluchtelingen’.

Aanvragers uit veilige landen krijgen sindsdien een snellere behandeling met minder rechten. Ze krijgen maar één gehoor in plaats van twee. Ze moeten meer bewijzen aandragen voor hun vluchtverhaal. Vluchtelingenorganisaties hebben daarom voortdurend kritiek op het gebruik van zo’n lijst, omdat het afbreuk zou doen aan de bescherming van minderheden en ongelijkheid creëert. In 2016 kwam 40 procent van de asielaanvragen in Nederland uit ‘veilige landen’. Nu nog altijd 22 procent.

Daling goedgekeurde aanvragen

Dat de status ‘veilig’ de kansen op asiel inderdaad beïnvloedt, blijkt uit het onderzoek van Investico en Trouw. Van de Marokkaanse asielaanvragen willigt de Immigratie- en Naturalisatiedienst slechts vijf procent in. Dit zijn vooral lgbt’ers of demonstranten uit het Rif-gebied. In omringende landen maken asielverzoeken uit Marokko veel meer kans: Italië willigde 25 procent in, Frankrijk 20 procent en België 13 procent.

In de praktijk heeft Nederland overigens weinig aan de strenge opstelling richting Marokkaanse asielzoekers omdat Marokko al jaren nauwelijks afgewezen burgers – die hier vaak voor overlast zorgen in de opvang – terugneemt. Onlangs klaagde staatssecretaris Broekers-Knol in de Kamer nog hoe lastig het is afspraken te maken met Rabat.

Voor Oekraïne zijn de verschillen tussen lidstaten nog groter, terwijl niet aannemelijk is dat elders een ander soort Oekraïner aanklopt dan in Nederland. Hier krijgt 2 procent asiel, terwijl Italië 58 procent inwilligt, Frankrijk 25 procent en België (met een vergelijkbaar absoluut aantal aanvragen) 24 procent. Het Europees gemiddelde ligt op 21 procent.

En er is meer opvallends aan de hand met het stempel ‘veilig land’. Zo vindt Nederland een land als Jamaica als enige veilig, terwijl liefst 67 procent van de Jamaicanen vorig jaar asiel kreeg, 75 procent in 2017. Absoluut gaat het jaarlijks slechts om hoogstens enkele tientallen. In Jamaica lopen vooral homoseksuele mannen systematisch gevaar.

Oordeel gemotiveerd door hoeveelheid aanvragen

In praktijk lijkt het oordeel veilig of niet veilig soms gemotiveerd door de hoeveelheid asielzoekers. Zo besloot toenmalig staatssecretaris Harbers van asielzaken dat Moldavië geen veilig land is, op het moment dat daar nauwelijks iemand vandaan kwam. Een van zijn argumenten staat in de Kamerbrief van december 2017: er vindt marteling plaats in gevangenissen en psychiatrische instellingen.

Sinds 2017 is het aantal asielzoekers uit de voormalige Sovjetrepubliek steil omhoog gegaan, van 340 naar 840 (in 2018) naar meer dan 850 dit jaar. Toch is in 2017 en 2018 geen enkele aanvraag ingewilligd. Recent werden enkele busjes met Moldaviërs onderschept en beloofde staatssecretaris Broekers-Knol een ‘speciaal team’ om de aanvragen ‘versneld’ af te handelen.