Boeren registreren duizenden hectaren overheidsgrond als eigen landbouwgrond, zonder toestemming van de bezittende overheid. Daardoor kunnen boeren meer Europese landbouwsubsidie aanvragen dan waar ze recht op hebben. Naar schatting gaat het om een kwart van de landbouwgrond op overheidspercelen van gemeenten, provincies en waterschappen. Het financiële voordeel voor boeren kan oplopen tot honderden euro’s per hectare en staat hen toe jaarlijks tientallen kilo’s extra mest uit te rijden.

Dat blijkt uit een onderzoek van Platform Investico voor De Groene Amsterdammer en Trouw, in samenwerking met De Gelderlander, Tubantia, de Stentor en de onderzoeksredactie van de Brabantse kranten (ED, BD, BN DeStem).

Jaarlijks moeten boeren hun landbouwgrond registreren bij de Rijksdienst voor Ondernemend Nederland (RVO). Die geregistreerde grond bepaalt de hoogte van landbouwsubsidies en mestplaatsingsrechten die de boer kan aanvragen. In 2017 bleek dat boeren in de gemeente Berkelland bermen en hele percelen opgaven, terwijl ze hier geen toestemming voor hadden. Dit was mogelijk, omdat de RVO niet standaard controleert of een boer toestemming van de eigenaar heeft. Lange tijd bestond het vermoeden dat de onrechtmatige registratie ook in andere delen van Nederland voorkwam, zonder dat er duidelijkheid was over de schaal.

Platform Investico bracht in kaart welke overheidspercelen boeren in 2020 hadden geregistreerd als landbouwgrond en vroeg vervolgens via een representatieve steekproef bij 36 overheden (gemeenten, waterschappen en provincies) of er toestemming was gegeven voor landbouw. 192 van de 749 uitgevraagde overheidspercelen waren geregistreerd zonder toestemming van de eigenaar. Een kwart van de percelen is dus onrechtmatig opgegeven. Boeren registreerden bermen, graslanden, ijsbanen, een hondenuitlaatplek en zelfs een natuurgebied. Soms gebruiken de boeren het land niet zelf, maar registeren ze het alleen. Omgerekend naar heel Nederland gaat dit naar schatting om 24 duizend hectare aan onrechtmatig opgegeven overheidsheidsgrond, een gebied ter grootte van Amsterdam.

Onduidelijke toezegging

Dat betekent niet dat de registrerende boeren automatisch fraudeur zijn. Sommige boerenbedrijven hebben decennialang een berm in gebruik en verklaren dat ze niet beter weten. Andere boeren menen dat een ambtenaar het gebruik van een perceel ooit mondeling heeft toegezegd. Rondom de toestemming voor landbouwregistratie is een schemergebied van stilzwijgende instemming ontstaan.

Zo is er een Zuid-Hollandse schapenhouder die grond van het waterschap registreerde en zijn schapen daarop liet grazen. Hij vertelt dat hij te lang moest wachten op een overeenkomst met het waterschap: ‘Elk jaar zeiden ze: “volgend jaar mag je het land gebruiken voor je schapen.” Als puntje bij paaltje kwam ging het weer niet door. Ik kreeg nooit duidelijkheid van ze.’ Uiteindelijk heeft de boer de percelen toch ingetekend, zonder overeenkomst, en ontving er Europese subsidies voor. Vanwege de onzekerheid rondom de overeenkomsten tekent de schapenhouder het sinds dit jaar niet meer in. ‘Je weet gewoon niet waar je aan toe bent, omdat het niet duidelijk is wie er verantwoordelijk is.’

Sommige boeren en hun adviseurs gaan bewust de grenzen over. Een veeteler in gemeente Barneveld gebruikt al een paar jaar een weiland van de gemeente, zonder hiervoor te betalen, blijkt uit ons onderzoek. ‘Ik heb er ook nooit toestemming voor gevraagd. Dat moet misschien wel, maar dat is heel ingewikkeld. De gemeente gedoogt het. Maar wat is daar mis mee?’ Dat hij op die manier subsidie en meer mestruimte krijgt, vindt hij terecht. ‘Zo veel is dat niet. Ik doe daar ook wat voor terug. Ik onderhoud het. Anders zou het waarschijnlijk braak liggen.’

De RVO en het ministerie van LNV geven in hun reacties geen oordeel over de resultaten van het onderzoek dat Investico heeft uitgevoerd. RVO zegt meldingen over onrechtmatig gebruik altijd in onderzoek te nemen. Het ministerie verwijst naar de controles van de RVO en zegt daardoor op de hoogte te zijn dat grond soms onterecht wordt opgegeven. Volledige controle is alleen ‘niet haalbaar’: de huidige manier is volgens het ministerie ‘momenteel de beste aanpak.’

Platform Investico berichtte eerder deze maand dat de Europese Commissie de onrechtmatige registratie van landbouwpercelen in Nederland al in 2017 op het spoor kwam. Ambtenaren van het ministerie verklaarden tegenover de Commissie dat het probleem zich beperkte tot één gemeente, terwijl zij al uitgebreid gewaarschuwd waren over andere gemeenten waar hetzelfde probleem ook speelde. Nu blijkt dat die waarschuwingen klopten: overal in Nederland registreren boeren onrechtmatig landbouwgrond voor Europese subsidies en mestruimte.