Medisch expertisebureau Psyon, dat door onder meer het UWV wordt ingehuurd om in complexe zaken rond arbeidsongeschiktheid advies uit te brengen, hanteert een uiterst  discutabele werkwijze. Dat zeggen experts. Ze zijn kritisch op het oneigenlijk gebruik van een leugentest. In medische rapporten gebruikt het bedrijf geknipte en geplakte standaardteksten. Experts zijn daarnaast kritisch over een vage standaarddiagnose waarmee mensen vaak worden afgekeurd voor een UWV-uitkering. De medische rapporten van Psyon worden door rechters in zaken tegen het UWV vrijwel altijd overgenomen. 

Dat blijkt uit een inventarisatie van rechtszaken bij de Centrale Raad van Beroep tegen het UWV die platform Investico maakte voor De Groene Amsterdammer en Trouw. Investico analyseerde alle zaken die bij de Raad dienden in 2021 en zocht in rechtspraak.nl naar alle UWV-zaken van de afgelopen drie jaar waar de naam Psyon in voorkwam.

Psyon is een van de grootste commerciële medische expertisebureaus van Nederland en voert op zeven locaties door heel Nederland onderzoeken uit rond arbeidsongeschiktheid. Tijdens deze onderzoeken maakt Psyon standaard gebruik van de zogenoemde SIMS-test, een vragenlijst van 75 ja/nee vragen om te kijken of iemand zijn klachten overdrijft. Psyon gebruikt een verhoogde score op de test als sterke aanwijzing dat een UWV-cliënt liegt en dus geen recht zou hebben op een uitkering. 

Dat is niet hoe je deze test moet gebruiken, zegt hoogleraar rechtspsychologie aan de Universiteit van Maastricht Harald Merckelbach, die de van oorsprong Amerikaanse test naar Nederland haalde. ‘Dat iemand hoog scoort op de test, wil niet zeggen dat degene klachten aan het veinzen is. Ook mensen die zich niet gehoord voelen bijvoorbeeld, zetten hun klachten soms sterker aan’, zegt Merckelbach. ‘De score mag je helemaal niet zo zwart-wit gebruiken.’

Ook maakt Psyon in hun diagnostische rapporten gebruik van standaardteksten. In gepubliceerde uitspraken van rechtszaken staan klachten en diagnoses herhaaldelijk in dezelfde bewoordingen beschreven. Het UWV laat in een reactie weten hierover eerder contact te hebben gehad met Psyon omdat er ‘een signaal’ was binnengekomen over het herhaaldelijk gebruik van standaardformuleringen. Hierop heeft Psyon zijn interne werkwijze aangepast, aldus het UWV.

Verlies op recht uitkering

In de standaardformuleringen stelt Psyon vaak dezelfde diagnose: een ‘ongespecificeerde aanpassingsstoornis’. Dat is ‘lichte problematiek, niet gepaard gaand met ernstige beperkingen’, aldus Psyon. Op basis van die diagnose en beperkingen verliezen mensen vaak het recht op een uitkering van het UWV. Dit gebeurt ook in gevallen waarbij bijvoorbeeld een huisarts, psychiater of andere behandelaar van de cliënt spreekt van ernstige klachten zoals depressie of schizofrenie, waar de cliënt ook medicatie voor krijgt, blijkt uit de rechtszaken.

Die diagnose zelf is ook omstreden. Psychiaters die door rechtbanken bij complexe zaken worden ingehuurd zijn kritisch omdat die diagnose te vaag is voor een einddiagnose in een expertiserapport. ‘Als je niet tot een preciezere diagnose hebt kunnen komen, had je die meneer of mevrouw blijkbaar dus nog een keer moeten zien’, zegt onafhankelijk psychiater Joachim Tilanus. ‘Dat heb ik nog nooit geclassificeerd’, zegt psychiater Erik van Duijn.

Het oordeel van Psyon kan grote gevolgen hebben. De diagnose en de uitkomst van de leugentest worden door het UWV en in de rechtbank overgenomen. Advocaten gespecialiseerd in arbeidsongeschiktheid herkennen de kritiek op Psyon. De Amsterdamse advocaat Thomas Vetter zegt: ‘Ik probeer er alles aan te doen om te zorgen dat mijn cliënten niet door Psyon gekeurd hoeven te worden.’

De Centrale Raad van Beroep, het eindstation voor mensen die een besluit van het UWV aanvechten, zegt de kritiek op de test niet te herkennen. Pas op het moment dat kritiek op de test in rechtszaal wordt ingebracht, is er aanleiding voor de rechter om naar de test te kijken, zegt persrechter Willem-Jan van Brussel.

Het UWV schrijft in een reactie dat de individuele verzekeringsarts in dienst van het UWV uiteindelijk ‘eindverantwoordelijk is voor de uitkomst van de sociaal-medische beoordeling’. De uitkeringsinstantie houdt niet structureel bij hoe vaak Psyon jaarlijks wordt ingehuurd. Verder herkent het UWV niet  dat Psyon vaak een ongespecificeerde aanpassingsstoornis vaststelt. ‘Daar is geen (dossier)onderzoek naar gedaan. UWV gaat uit van de deskundigheid van de ingeschakelde expert.’ 

Psyon was ondanks herhaaldelijke pogingen niet bereikbaar voor commentaar.