Helft van groenste beleggingsfondsen steekt geld in fossiel

Zelfs Europa’s groenste fondsen beleggen miljarden in kolen en gas

The great green investment investigation

Nieuws

Helft van de ‘groenste’ beleggingsfondsen investeert toch in fossiel

Bijna de helft van de meest duurzame categorie beleggingsfondsen investeert in bedrijven in de fossiele industrie of de luchtvaartsector. Beleggers, waaronder steeds meer kleine particulieren, denken met hun investeringen bij te dragen aan een duurzame economie, maar beleggen zonder het te weten voor zeker 8,5 miljard euro in fossiele bedrijven. Dat blijkt uit data-onderzoek opgezet en geleid door Investico en Follow the Money, in samenwerking met acht Europese media waaronder Le Monde, Handelsblatt en El País. De fossiele aandelen doken onder meer op in fondsen van aanbieders Actiam, Blackrock en BNP Paribas.

Sinds april vorig jaar moeten Europese beleggingsfondsen zichzelf indelen in verschillende duurzaamheidsklassen. Investico en Follow the Money onderzochten de portfolio’s van fondsen in de zogenoemde artikel 9-klasse, die binnen de de financiële sector bekendstaat als ‘donkergroen’. Volgens de Europese regels moeten alle bedrijven waar zulke fondsen in investeren duurzaam zijn, en mogen zij geen enkele significante schade toebrengen aan mens of planeet. Het is voor het eerst dat op grote schaal onderzoek is gedaan naar de duurzaamheid van dergelijke fondsen.

Van de 838 onderzochte donkergroene fondsen in Europa blijken er 388 te investeren in bedrijven uit de fossiele industrie en de luchtvaart, voor een bedrag van 8,5 miljard. In totaal bevatten deze fondsen ruim 619 miljard euro. We hanteerden in dit onderzoek een absolute ondergrens, door alléén te kijken naar bedrijven zonder reële afbouwstrategie van hun afhankelijkheid van fossiele energie. (zie onder voor een uitgebreide onderzoeksverantwoording).

Bij fondsen die beschikbaar zijn voor Nederlandse beleggers is het beeld hetzelfde: ook daar bevat bijna de helft van de ‘donkergroene’ beleggingsfondsen fossiele en luchtvaartinvesteringen. Veel voorkomende fossiele bedrijven zijn onder andere het Amerikaanse energiebedrijf NextEra Energy, de Franse oliegigant TotalEnergies, het Duitse kolenbedrijf RWE, en luchtvaartmaatschappijen als easyJet en Lufthansa.

Dubieuze labels

Eén fonds van de grote Amerikaanse vermogensbeheerder Blackrock blijkt bijvoorbeeld meer dan een miljard euro te investeren in fossiele bedrijven als RWE en het Italiaanse nutsbedrijf Enel. De Franse fondsaanbieder BNP Paribas biedt drie fondsen aan die onder andere investeringen bevatten in Portugese, Franse en Italiaanse olie- en gasbedrijven. En in maar liefst tien van de op papier duurzaamste fondsen van Actiam, een vermogensbeheerder en verzekeraar die op de Nederlandse markt actief is met de merken Reaal en Zwitserleven, komen ‘grijze’ bedrijven voor; van een Noors staatsoliebedrijf tot luchtvaartmaatschappij China Airlines.

Joost Schmets, woordvoerder van beleggersvereniging VEB, stelt dat deze fondsen beleggers misleiden: ‘Het is echt laakbaar als je een donkergroen label gebruikt om miljarden op te halen, zonder dat je echt duurzaam bent. Zo’n label is geen marketinginstrument, maar een belofte aan beleggers.’

In een reactie stellen verschillende fondsbeheerders van deze donkergroene fondsen dat het volgens hen wel is toegestaan om daar fossiele investeringen in op te nemen. Zo zegt het Amerikaanse Blackrock dat de fossiele bedrijven in haar donkergroene portfolio’s de duurzaamste binnen hun klasse zijn. Dennis van der Putten, hoofd duurzaamheid bij fondsbeheerder Actiam, zegt bovendien dat de Europese duurzaamheidseisen te vaag zijn om te bepalen of fossiele investeringen een plek hebben in de duurzaamste categorie fondsen. ‘Ik wil duiding hebben. Mag ik in een oliebedrijf beleggen ja of nee?’

‘Het is evident dat aandelen in zeer vervuilende bedrijven niet thuishoren in deze fondsen’, zegt Raoul Köhler, coördinator sustainable finance bij toezichthouder Autoriteit Financiële Markten (AFM) in een reactie. De Europese Autoriteit voor Effecten en Markten (ESMA), die vanuit Europa toezicht houdt op nationale autoriteiten stelt eveneens dat het ‘nogal moeilijk te beargumenteren’ is dat een fossiele investering geen enkele schade doet op sociaal of op milieuvlak. De Nederlandse AFM wil tegelijk niet uitsluiten dat fondsmanagers in uitzonderlijke gevallen kunnen beargumenteren dat de fossiele beleggingen toch duurzaam zijn. De definitie van duurzaamheid in de Europese regels is nog zo vaag dat het moeilijk is om te handhaven, zegt de AFM.

Foutieve duurzaamheidsclaims bestraft

Maar ook zonder zo’n verdere toelichting is het voor deze fondsen niet toegestaan om te investeren in fossiele bedrijven, zeggen verschillende juridische experts. ‘Als een fondsbeheerder zulke investeringen in een artikel 9-fonds voegt, is hij in overtreding’, zegt Sjors Vogelsang, financieel jurist bij accountantsbureau BDO Tax & Legal. ‘Ik zie niet in hoe een fonds geen significante schade toebrengt aan het milieu als het investeert in fossiele energie’, zegt ook Ruud Winter, voormalig economisch bestuursrechter en expert op het gebied van duurzaamheidswetgeving.

Verschillende fondsbeheerders, zoals Blackrock, Robeco en NN Investment Partners, de investeringstak van Nationale Nederlanden, hebben hun fondsen inmiddels lager ingedeeld, of zeggen dat binnenkort te zullen doen.

Actiam stelt ‘donkergroen’ fondslabel bij, blijft investeren in fossiel

Actiam meldt vlak na de publicatie van The Great Green Investment Investigation dat het een deel van zijn duurzaamste fondsen gaat herclassificeren naar een minder duurzaam label. Dit betekent echter niet dat de vermogensbeheerder zich terugtrekt uit de fossiele industrie of de luchtvaart. Het herclassificeren van fondsen past in een trend.

De Nederlandse vermogensbeheerder Actiam gaat een groot deel van haar beleggingsfondsen herclassificeren. Vanaf volgend jaar dragen veertien van Actiam’s fondsen met een gezamenlijke waarde van meer dan 4,8 miljard euro niet langer de ‘donkergroene’ artikel 9-classificatie. De fondsen worden teruggeschaald naar de minder groene artikel 8-classificatie. Volgens Actiam is deze aanscherping nodig omdat het ‘niet langer passend’ is de aandelen en obligaties in de meeste fondsen de artikel 9-classificatie te geven. 

De aanscherping volgt op de publicatie van The Great Green Investment Investigation, een pan-Europees onderzoek onder leiding van Follow the Money en Investico, waaruit blijkt dat fondsen die zichzelf ‘donkergroen’ noemen beleggen in de fossiele industrie of luchtvaart.

In de Actiam-fondsen met het groenste label vonden Follow the Money en Investico grijze beleggingen met een totale waarde van bijna 170 miljoen euro. Geld van beleggers denken te investeren in een duurzame economie stroomt naar investeringen in bedrijven als het Oostenrijkse olie- en gasbedrijf OMV (90 procent van de omzet uit fossiel), de Noorse fossiele reus Equinor (96 procent omzet uit fossiel), het olie- en gasbedrijf en Repsol (90 procent van de omzet uit fossiel). 

Actiam-fondsen investeerden ook in Zhongtai Chemical in het Chinese Xinjiang – een bedrijf dat volgens onderzoekers van de Sheffield Hallam University in 2021 ruim 7 miljoen ton kolen produceerde en betrokken zou zijn bij de dwangarbeid van duizenden Oeigoeren. Daarnaast vonden we investeringen in luchtvaartmaatschappijen als Lufthansa, Air Canada en Japan Airlines in ‘donkergroene’ Actiam-fondsen.

De afschaling betekent niet dat Actiam zich zal terugtrekken uit deze grijze bedrijven; integendeel. Het betekent enkel dat de fondsen zelf niet langer ‘donkergroen’ genoemd worden, maar voortaan als ‘lichtgroen’ door het leven gaan.

Opvallend is dat Actiam zijn Impact Wereld Aandelenfonds niet zal herclassificeren. Uit de recentste portfoliodata blijkt dat ook dit fonds grijze beleggingen bevat – onder meer in de Amerikaanse stroomproducent Nextera Energy en de Chinese Longyuan Power Group, bedrijven die een aanzienlijk deel van hun omzet uit fossiele brandstoffen halen.

Onder de EU-wetgeving mogen vermogensbeheerders zelf kiezen welke classificatie ze aan hun fonds toekennen. Niettemin zijn artikel 8 en artikel 9 termen met juridische implicaties. Ze maken deel uit van de Sustainable Finance Disclosure Regulation (SFDR): een Europese verordening die beoogt de kapitaalmarkten duurzamer te maken. Artikel 9-fondsen worden in de sector alom aangeprezen als ‘donkergroen’, omdat de bedrijven in zo’n fonds geen enkele significante schade mogen toebrengen. Artikel 8-fondsen moeten ook een duurzaamheidsambitie hebben, maar de ‘geen significante schade’-bepaling geldt voor deze fondsen niet. 

De herclassificatie door Actiam past binnen een trend. Andere vermogensbeheerders trokken eerder al de conclusie dat de beleggingen in hun donkergroene fondsen de artikel 9-classificatie toch niet verdienen. Zo schaalde de grote Franse vermogensbeheerder Amundi onlangs bijna al zijn artikel 9-fondsen bij naar artikel 8. Ook NN Investment Partners en de Franse vermogensbeheerder Axa deden dit met tientallen artikel 9-fondsen. Sinds afgelopen zomer kreeg tot dusver zo’n 10 procent van de Europese artikel 9-fondsen al een lagere classificatie.

Daar staat tegenover dat er aan de lopende band nieuwe fondsen met een artikel 9-classificatie bijkomen. Ook Actiam stelt per 1 januari 2023 nieuwe artikel 9-fondsen beschikbaar voor particuliere beleggers. In heel Europa kwamen er sinds afgelopen zomer 164 stuks bij, waardoor het aantal fondsen dat zichzelf donkergroen noemt onder de streep alleen maar is toegenomen.

Beleg jij in fossiel?

Beleg jij in een fonds dat zichzelf op 30 juni 2022 als artikel 9 had aangemerkt? Dan kun je in deze database terugvinden of – en zo ja, welke – grijze beleggingen wij daarin tegenkwamen.

Omdat fondsnamen vaak op elkaar lijken, waardoor verwarring kan ontstaan, is deze database alleen doorzoekbaar op ISIN-nummer (een unieke code waarmee beleggingsfondsen worden geïdentificeerd). Dit nummer kun je terugvinden in de officiële documenten van je fonds, of je kunt het opvragen bij je bank of vermogensbeheerder.
In het prospectus of bij je bank of vermogensbeheerder kun je opvragen of jouw fonds een artikel 9-classificatie heeft.

Deze tool is een onderdeel van The Great Green Investment Investigation. _Een samenwerking van Investico en Follow the Money met negen Europese media: El País (Spanje), Le Monde (Frankrijk), Handelsblatt (Duitsland), IRPI Media (Italië), Børsen (Denemarken), Der Standard (Oostenrijk), De Tijd (België), en Luxemburger Wort en Luxembourg Times (Luxemburg). Lees ons nieuwsbericht over The Great Green Investment Investigation, en onze longread, mede voor De Groene Amsterdammer.

Alle publicaties van de partners komen beschikbaar bij Follow The Money

Groene fondsen stellen duurzaamheidslabel massaal naar beneden bij

Vermogensbeheerders hebben meer dan een kwart van de beleggingsfondsen die zij afgelopen zomer nog tot de duurzaamste Europese fondsen rekenden, inmiddels bijgesteld naar een lagere duurzaamheidscategorie. Onder Nederlandse fondsen is dat verloop nog hoger: hier werd ruim een derde van alle donkergroene fondsen afgeschaald. Onderzoek van Investico, Follow the Money en negen Europese media, toonde afgelopen najaar al aan dat bijna de helft van Europa’s ‘groenste’ fondsen zichzelf die status ten onrechte had toegekend.

Om de Europese kapitaalmarkt te verduurzamen, verplicht de EU fondsmanagers sinds maart 2021 hun fondsen in te delen in één van drie duurzaamheidsklassen: donkergroen (officieel ‘Artikel 9’), lichtgroen (‘Artikel 8’) of grijs (‘Artikel 6’). Waar lichtgroene fondsen slechts ‘duurzame kenmerken’ moeten hebben, moeten donkergroene fondsen in geheel een duurzaam beleggingsdoel nastreven en mogen zij de aarde geen ‘significante schade’ toedoen. Hoe groener het fonds volgens de fondsmanager is, hoe meer informatie hij moet publiceren om die claim te onderbouwen. Dat zou greenwashing in de financiële sector tegengaan.

In november onthulden Investico, Follow the Money en negen Europese media waaronder Le Monde en El País echter dat zelfs Europa’s groenste fondsen volop investeren in fossiel. Van de 838 onderzochte donkergroene fondsen bleek ruim 46 procent te investeren in de fossiele industrie en de luchtvaart, voor een bedrag van 8,5 miljard euro.

De vermogensbeheerders die in ons onderzoek naar voren kwamen als fossiele investeerders, stelden het duurzaamheidslabel van hun fondsen vaker dan gemiddeld naar beneden bij. Meer dan de helft (53,3 procent) van de in Nederland beschikbare groene fondsen die in de fossiele sector en de luchtvaart investeren, schroefden hun classificatie sinds 30 juni 2022 naar beneden. In heel Europa stelde ruim een derde (34,8 procent) van de ‘duurzame’ fondsen met fossiele beleggingen zijn claims bij.

Onder andere Blackrock, AXA, BNP Paribas en NN Investment Partners, de Nederlandse vermogensbeheerder die vorig jaar overgenomen werd door Goldman Sachs, stelden een deel van hun fondsen bij. Actiam, dat bleek te beleggen in bedrijven die meer dan negentig procent van hun omzet uit fossiele brandstoffen halen, degradeerde kort na publicatie van Investico en Follow the Money veertien fondsen met een gezamenlijke waarde van 4,8 miljard euro. Een ander Actiam-fonds behield haar donkergroene label wel, maar Actiam deed de fossiele investeringen in dit fonds van de hand. Actiam laat in reactie weten steeds strenger te worden voor bedrijven die deels nog leunen op fossiel, omdat de ‘innovatiekracht en snelheid in de transitie naar nieuwe bronnen’ hard toeneemt. ‘De lat om aangemerkt te worden als “positieve impact”-bedrijf wordt steeds hoger gelegd.’

253 donkergroene fondsen waarin FTM en Investico vorig jaar grijze investeringen vonden, sleutelden niet aan hun classificatie. De Australische investeringsbank Macquarie noemt een infrastructuurfonds bijvoorbeeld nog steeds donkergroen, terwijl het belegt in vervuilende bedrijven als Tokyo Gas, het Italiaanse gasnetwerk Snam en de luchthavens van Auckland en Zürich. Het fonds heeft slechts één fossiele investering verkocht: die in de China Light and Power Company, een elektriciteitsbedrijf in Hong Kong.

Financieel dienstverlener Morningstar becijferde dat het vermogen in donkergroene fondsen de afgelopen drie maanden met 175 miljard euro (40 procent) is gedaald. Het totaal aantal donkergroene beleggingsfondsen nam echter nauwelijks af. Naast alle bijstellingen naar beneden kwamen er afgelopen maanden ook veel nieuwe donkergroene beleggingsfondsen bij. Ook die bevatten nog steeds fossiele investeringen, blijkt uit een steekproef. Zo plakte de Amerikaanse zakenbank JPMorgan eind september een donkergroen label op een fonds dat belegt in fossiele reuzen als TotalEnergies, ExxonMobil, ConocoPhillips en Equinor, en in luchtvaartmaatschappij Delta Air Lines.

Experts vertelden Investico en Follow the Money in november al dat fossiele investeringen niet thuishoren in donkergroene fondsen, maar toezichthoudende autoriteiten, waaronder de Nederlandse AFM, stelden toen dat de wetgeving te vaag is om goed te kunnen handhaven. Begin januari beloofde de Europese Commissie onderzoek te zullen doen naar de aanpak van greenwashing. De Franse toezichthouder, moe van het wachten op Europa, gaf half februari een schot voor de boeg: zij publiceerde toen een reeks voorstellen om strengere criteria voor licht- en donkergroene beleggingsfondsen in te voeren. De AFM liet Investico en Follow the Money weten dat ze ‘het stuk [van de Franse toezichthouder] en de zaken die daarin worden benoemd aan het bestuderen is.’

Of de fondsen die zichzelf nu donkergroen noemen over de hele linie schoner geworden zijn, is nog niet te beoordelen: daarvoor zijn actuele data nodig. Halverwege 2023 zullen Investico, Follow the Money en partners de beleggingsfondsen opnieuw tegen het licht houden.

Verantwoording

Investico is radicaal transparant. In verantwoordingsdocumenten maken wij onze onderzoeksmethodes en resultaten openbaar zodat publiek en andere onderzoekers ons werk kunnen controleren en erop kunnen voortbouwen. In de longread van het onderzoek hieronder verwijzen noten naar het bronmateriaal. Wilt u meer weten over onze missie en methode? Lees meer

Onderzoek met bronnen

Zelfs Europa’s groenste fondsen beleggen miljarden in kolen en gas

The great green investment investigation

Duurzaam beleggen is populairder dan ooit. Maar ondanks mooie beloftes steekt de helft van Europa’s duurzaamste beleggingsfondsen nog altijd geld in kolen, olie en luchtvaart.

Rutger Bregman staat dit voorjaar op een podium naast een smeltende ijssculptuur van een ijsbeer. In de chique Rotterdamse Sociëteit aan de Maas roept de journalist van de Correspondent een zaal vol beleggers op om vaker ‘ja’ te zeggen: ‘Ja, tegen een windmolen in de achtertuin. Ja, tegen nog zo’n heel lelijk zonneveld. Ja, tegen nog zo’n smerige vegaburger die echt niet zo lekker is als het alternatief – laten we onszelf niet voor de gek houden, mensen1.’

De ijsbeer van ijs staat symbool voor de klimaatcrisis, en de steeds kortere tijd die we hebben om daar iets tegen te doen. Vermogensbeheerder Actiam, die de bijeenkomst in Rotterdam organiseert2, noemt het ‘de meest fundamentele, mondiale uitdaging waarmee wij te maken hebben3.’ Met ‘2 keynote speakers, 150 professionals en 100% impact’ gaat Actiam op deze bijeenkomst ‘Op zoek naar een duurzame wereld4.’

Actiam investeert ongeveer 20 miljard euro van pensioenfondsen, verzekeraars en particulieren5. Beleggers kunnen kiezen uit verschillende door Actiam samengestelde fondsen: pakketten aandelen of obligaties die hopelijk rendement op zullen leveren6. Ook banken als ING en Rabobank bieden hun klanten de mogelijkheid om hun geld in fondsen als die van Actiam te steken7.

De fondsen hebben namen als ‘Duurzaam Europees’ of ‘Impact Wereld8’, met investeringen in bedrijven ‘met zeer goede prestaties op het gebied van duurzaam ondernemen9’ of die ‘actief bijdragen10’ aan de sustainable development goals van de Verenigde Naties. ‘Bij ACTIAM gaan financieel en sociaal rendement hand in hand’, staat op de Actiam-website. ‘Wij zijn Responsible for growth.11

Maar wie verder kijkt dan de website en zich in de diep verborgen prospectussen en beleggingsportefeuilles waagt, vindt allerlei viezigheid in de fondsen die volgens Actiam zo groen zijn. De fondsaanbieder steekt bijna 170 miljoen euro12 van idealistische beleggers in kolen, olie- en gasbedrijven, en vliegtuigmaatschappijen. Actiam staat daarin niet alleen. Bijna de helft van de Europese beleggingsfondsen die zeggen zich op een duurzame wereld te richten, belegt alsnog in de fossiele industrie en in de luchtvaartsector13. Dat blijkt uit The Great Green Investment Investigation, een groot dataonderzoek dat werd opgezet door Investico en Follow the Money, samen met negen Europese media – waaronder het Franse Le Monde en Duitse Handelsblatt en het Spaanse El País, mede voor De Groene Amsterdammer. Deze fondsen, vaak van bekende aanbieders als BlackRock en BNP Paribas, steken in totaal 8,5 miljard euro in fossiele bedrijven, terwijl hun hele portfolio volgens Europese regelgeving duurzaam moet zijn14. Nationale en Europese toezichthouders controleren echter nauwelijks of fondsen wel zo groen zijn als ze zeggen15. Beleggers die met hun spaargeld denken bij te dragen aan een duurzame toekomst, investeren zo zonder het te weten in bedrijven als Shell, TotalEnergies en Easyjet16.

Financiële verduurzaming

In de vroege herfst van 2007 komt een groep pioniers in duurzaam beleggen bijeen in het Italiaanse dorpje Bellagio. De filantropische Rockefeller Foundation heeft hen hier samengebracht in een villa met weids uitzicht over het Comomeer, om na te denken over een duurzamere financiële wereld17. Buitenbeentjes zijn de deelnemers dan nog, ze houden zich bezig met het opzetten van een ‘sociale effectenbeurs’, of een label voor de impact van bedrijven op de planeet. Op deze bijeenkomst bedenken ze samen de term ‘impact investing’.

Onder hen is Marilou van Golstein Brouwers, die de beleggingstak leidt van de dan nog kleine Triodos Bank. ‘Begin jaren 90 startten we een van de eerste duurzame beleggingsfondsen van Nederland’, zegt ze. ‘Heel lokaal allemaal: we kochten landbouwgrond en verpachtten dat aan bioboeren, daarna begonnen we met microfinanciering in ontwikkelingslanden18.’ Een klein bankje met een hoge gunfactor – zo denken de grootbanken in die tijd over Triodos, zegt ze, maar echt serieus nemen ze de duurzame bank nog niet. ‘Je werd toch een beetje met de nek aangekeken als je het rendement niet voor alles liet gaan.’

In de Rockefeller-villa ligt in 2007 dan ook een belangrijke vraag op tafel over het gat tussen ‘groene’ en reguliere geldverstrekkers. Moet de sector zo zuiver mogelijk op de graat blijven, kleinschalig blijven werken, of wil je de mainstream er ook bij betrekken? ‘We kozen toen voor dat laatste: je moet mensen meekrijgen. Als je alleen maar klein blijft, is dat niet goed genoeg. De hele financiële sector moet in beweging komen.’

Intussen is niet alleen Triodos een gevestigde naam geworden, dat geldt des te meer voor duurzaam beleggen. Zo zegt ING19 te ‘geloven in verandering’, ABN Amro20 ‘gaat voor duurzaam’, en Rabobank21 zegt ‘de transitie naar een duurzame wereld te stimuleren’. Op congressen die worden georganiseerd door het ‘impact-netwerk’ dat aan het Comomeer geboren werd, kunnen of willen kleine partijen, zoals Triodos, tegenwoordig geen stand meer betalen, zegt Van Golstein Brouwers22: die zijn nu voorbehouden aan grote partijen als AXA23 (‘Championing sustainability’) en Nationale Nederlanden24 (‘duurzaamheid is een thema dat we serieus nemen’).

Steeds meer beleggers vinden het belangrijk dat hun geld niet alleen maar rendement opbrengt, maar ook helpt om de planeet de verduurzamen. Volgens het financiële databedrijf Morningstar wordt bijna 40 procent van het in Europa belegde geld, een slordige vierduizend miljard euro, in fondsen belegd die op enige wijze ‘duurzaam’ zeggen te zijn25.

Maar als bijna iedereen zichzelf duurzaam noemt, hoe moet een belegger dan onderscheid maken tussen daadwerkelijk groene fondsen en gelikte marketing? Om daarbij te helpen voerde de Europese Unie in 2021 een nieuwe wet in waaronder fondsen zichzelf moeten indelen in één van drie klassen26. Die worden doorgaans aangeduid met ‘grijs’, ‘lichtgroen’, en ‘donkergroen’, maar officieel hebben ze de naam van artikelen uit de EU-wet. Grijze fondsen (artikel 6) hebben géén duurzaamheidskenmerken. Lichtgroen (artikel 8) is een soort grabbelton waar fondsen onder vallen die ‘enkele’ duurzame kenmerken, maar als geheel niet hoeven bijdragen aan een duurzamere wereld. De donkergroene artikel 9-fondsen hebben wél een volledig duurzame doelstelling: zij streven een sociaal óf milieudoel na, zoals het tegengaan van milieuvervuiling of mensenrechtenschendingen, en mogen op geen enkele manier ‘significante schade’ toebrengen aan alle andere duurzame doelen27.

Maar in welke bedrijven die fondsen exact investeren, daar kom je als argeloze kleine belegger moeilijk achter. Op de website van een fonds staat vaak slechts de top-10 grootste beleggingen. Sommige publiceren diep in hun jaarverslag wel een lijst van alle beleggingen, maar dat doen ze lang niet allemaal. De samenstelling van een fonds is ‘het geheim van de smid’, hoor je vaak: als een fondsbeheerder die zomaar online zet, dan kan iemand anders dat moeiteloos kopiëren en voor net wat minder geld aanbieden28. Wel moeten groene fondsen verplicht uitgebreide informatie verstrekken over haar duurzame doelen.

838 fondsen, 130.000 beleggingen

Onlangs concludeerde toezichthouder Autoriteit Financiële Markten echter dat fondsen in die rapportage ‘te algemeen’ en ‘te vaag’ blijven29. Maar of al die vage claims daadwerkelijk werden waargemaakt, daar keek de AFM niet naar. De toezichthouder onderzocht enkel de algemene documentatie van beleggingsproducten, niet de portfolio’s waarin de soms honderden aandelen en obligaties opgesomd zijn30.

Investico en Follow the Money deden dat wél. Wij analyseerden de portfolio’s van 838 donkergroene fondsen die in Europa worden aangeboden, samen goed voor 130 duizend beleggingen ter waarde van 619 miljard euro. Met behulp van peperdure beleggingssoftware van databedrijf Bloomberg wisten we de portfolio’s van driekwart van alle donkergroene Europese fondsen te verkrijgen. Die lijsten met aandelen en obligaties voegden we samen tot één grote database, die we vervolgens konden doorzoeken op de aanwezigheid van beleggingen in de fossiele industrie en in de luchtvaartsector31.

Bijna de helft32 van Europa’s zelfverklaarde duurzaamste fondsen bevat vieze investeringen, vonden we. Bij de fondsen die op de Nederlandse markt aangeboden worden, is het beeld hetzelfde: met 167 van de 361 fondsen bevat bijna de helft investeringen in fossiele brandstoffen of luchtvaart. Daartussen zitten fondsen van bekende beheerders als het Blackrock33, BNP Paribas34 en Allianz35. Een fonds36 van het Franse BNP Paribas bestaat voor maar liefst twintig procent uit fossiele investeringen, het zogenoemde Sustainable Energy Fund37 van Blackrock investeert zelfs meer dan een miljard euro in fossiele bedrijven. In fondsen van ASN Bank en Triodos, twee banken die van oudsher als duurzaam bekend staan, komen zulke ‘grijze’ investeringen niet voor38.

Het fossiele bedrijf waar het meeste groene geld naartoe stroomt is het Amerikaanse energiebedrijf NextEra39, dat weliswaar veel windmolenparken beheert40, maar de helft van haar stroom uit gas en kolen haalt41. Andere veelvoorkomende grijze investeringen zijn het Italiaanse elektriciteitsbedrijf Enel42, de Franse oliegigant TotalEnergies43, en het Duitse luchtvaartbedrijf Lufthansa44. Maar we zien ook investeringen in meer exotische fossiele bedrijven voorbij komen, zoals het Portugese oliebedrijf Galp Energia45, dat olie wint in diepe wateren voor de kust van Brazilië, Congo en Angola. Of Range Resources46 dat in het Oosten van de Verenigde Staten schaliegas oppompt. Van de 239 miljard euro in de donkergroene fondsen op de Nederlandse markt gaat in totaal bijna twee procent47 naar fossiele bedrijven en vliegtuigmaatschappijen.

Twee procent klinkt misschien weinig – maar we hanteerden in dit onderzoek een absolute ondergrens. We telden alléén investeringen mee in bedrijven die minimaal 20 procent van hun omzet uit fossiele brandstoffen halen, en geen geloofwaardige exit-strategie uit de fossiele sector hebben. Geoormerkte groene obligaties, bijvoorbeeld van een oliebedrijf dat geld ophaalt om een windmolenpark te bouwen, sloten we uit48. Daarnaast lieten we allerlei andere controversiële sectoren, zoals de chemische industrie, en staal- en cementfabricage buiten beschouwing, net als de schending van mensenrechten. En toch haalde bijna de helft van Europa’s allergroenste fondsen, waarvan het hele portfolio duurzaam zou moeten zijn, die ondergrens niet.

Het loont om een donkergroen fonds te zijn. Terwijl aandelenmarkten afgelopen maanden onderuit gingen door inflatiedruk, geopolitiek en dreigende recessie, wisten in Europa alleen de groene fondsen meer geld op te halen49. En fondsen die zichzelf duurzaam noemen, vragen daar gemiddeld meer geld voor dan ‘gewone’ fondsen, blijkt uit recent onderzoek50 van Paul Smeets, hoogleraar duurzame financiering aan de Universiteit van Amsterdam. ‘Maar de beheerders steken niet meer moeite of tijd in het fonds’, zegt hij. ‘Nu uit dit onderzoek blijkt dat deze “duurzame” fondsen ook in fossiele bedrijven investeren, lopen beleggers mogelijk dubbel risico. Ze betalen meer voor een duurzaam fonds dat ook nog eens niet groen is51.’

De vermogensbeheerder

Het Nederlandse Actiam, van de smeltende ijsbeer, komt met 12 donkergroene fondsen voor in de database, waarvan slechts twee52 géén grijze investeringen bevatten. Dennis Van der Putten, Actiams hoofd duurzaamheid, schrikt als we onze bevindingen voorleggen. Volgens hem investeert Actiam alleen in fossiele bedrijven die stappen zetten om hun afhankelijkheid van fossiel af te bouwen. ‘Als wat jullie zeggen klopt, dan verkopen wij die posities direct.’

De verschillende Actiam-fondsen bevatten maar liefst 279 fossiele investeringen. De energiebedrijven NextEra en Enel bijvoorbeeld, maar ook het Japanse Tokyo Gas, dat bijna driekwart van haar productie uit schaliegas haalt. Of een chemie- en kolenbedrijf in Xinjiang, de Chinese regio waar mensenrechtenschendingen tegen Oeigoeren nog steeds aan de orde van de dag zijn. En het Noorse staatsoliebedrijf Equinor, dat olievelden bezit bij het Arctische Bjørnøya (Bereneiland). Milieuorganisaties vrezen dat het leefgebied van tientallen diersoorten daar ernstig wordt bedreigd, waaronder, ironisch genoeg, dat van de ijsbeer.

Desondanks meent Van der Putten niet in strijd met de Europese verordening te handelen, al is dat meer vanwege de vaagheid van die wet, die hij ‘crap’ noemt. ‘Ik wil duiding hebben. Mag ik in een oliebedrijf beleggen, ja of nee? En als dat bedrijf voor twee procent in olie belegt, mag dat dan ook nog? Dat is helemaal een open norm53.’

Het Amerikaanse Blackrock, dat meer dan een miljard ‘duurzame’ euro’s naar fossiele bedrijven doet vloeien, interpreteert de wet zo dat dit legaal is. Bovendien zegt Blackrock dat het niet haar rol is om te bepalen hoe de wereld duurzaam wordt. ‘Het is onze rol om onze klanten te helpen hun investeringsdoelen te behalen54.’

De toezichthouder

‘Fossiele bedrijven zijn wel heel moeilijk te rijmen met beleggingsfondsen met een duurzaam doel, maar we kunnen ze niet helemaal uitsluiten ’, zegt Raoul Köhler, coördinator sustainable finance bij toezichthouder Autoriteit Financiële Markten (AFM). ‘Het lijkt me evident dat aandelen in bedrijven die zeer vervuilend zijn niet thuishoren in zo’n fonds. Dat wordt een heel moeilijk verhaal55.’

Maar de definitie van duurzaamheid in de Europese regels is nog zo vaag, dat het voor de AFM ook moeilijk is om te handhaven, zegt Köhler: ‘We hebben in Europa meer duidelijkheid gevraagd over wat een duurzame belegging is, en wat “significante schade” is. We hebben er dus ook wel begrip voor dat fondsbeheerders nog niet altijd alles goed doen.’

De Europese Autoriteit voor Effecten en Markten (ESMA), die vanuit Europa toezicht houdt op nationale autoriteiten stelt eveneens dat het ‘nogal moeilijk te beargumenteren’ is dat een fossiele investering geen enkele schade doet op sociaal of op milieuvlak56. Vanaf volgend jaar is dat nog duidelijker: dan geldt elke fossiele investering als negatieve milieu-impact57. Maar ook nu zegt ESMA dat de definitie van een duurzame investering duidelijk genoeg is voor fondsbeheerders om aan de wet te voldoen58.

De belangenbehartiger

De belangenbehartiger van beleggers is minder invoelend dan de toezichthouders. ‘Het is echt laakbaar’ zegt Joost Schmets, van de Vereniging van Effectenbezitters (VEB) ‘Je kan niet zomaar een donkergroen label gebruiken om miljarden op te halen, zonder dat je echt duurzaam bent. ‘Dat label is geen marketinginstrument, maar een belofte aan de belegger59.’

In het buitenland ondervindt de financiële sector langzaam de gevolgen van liegen over duurzame pretenties. Eerder dit jaar vielen 50 Duitse politieagenten binnen bij vermogensbeheerder DWS60. Ook DWS beloofde dat ze belegde in duurzame bedrijven, maar zou slechts een klein deel van die beleggingen überhaupt hebben getoetst op duurzaamheid. Het onderzoek loopt nog, maar de topman nam alvast ontslag61. En in de Verenigde Staten kregen zakenbanken BNY Mellon en Goldman Sachs dit jaar miljoenenboetes voor het verzuimen van duurzaamheidschecks op beleggingen die ze als duurzaam aanprezen62.

Verschillende fondsbeheerders komen inmiddels terug van hun al te groene beloftes. Zo stelde NN Investment Partners63, de investeringstak van Nationale Nederlanden, de inschaling64 van tien fondsen deze zomer bij, van donkergroen naar lichtgroen – naar eigen zeggen omdat de Europese Commissie en AFM duidelijker hadden toegelicht wat de duurzaamheidswetgeving precies inhield. Tot dat moment was het voor NN blijkbaar nog niet duidelijk dat een donkergroen fonds geen beleggingen in oliebedrijven als TotalEnergies65, kolenbedrijven als RWE66 en de luchthavens van Maleisië67 en Thailand68 mocht bevatten. Ook de Franse vermogensbeheerder Amundi stelde recentelijk de duurzaamheidsklasse van haar fondsen69 bij, net als Blackrock70, Robeco71 en het Nederlandse Van Lanschot Kempen. Alleen fondsen die zich specifiek richten op bijvoorbeeld hernieuwbare energie, kunnen nog door als Artikel 9, legde Van Lanschot Kempen72 die afwaardering uit. Dat zeggen meerdere fondsbeheerders: voor algemene beleggingsfondsen zijn er simpelweg te weinig duurzame bedrijven om in te investeren73.

Natuurlijk is het lastig om te bepalen wanneer een bedrijf precies duurzaam is en wanneer niet. Een bedrijf dat ‘groen staal’ maakt, kan wellicht duurzaam zijn, net als een tech-bedrijf dat zich inzet voor mensenrechten. Maar voordat we verzanden in zo’n welhaast academische discussie is het belangrijk om vast te stellen dat kolen, olie en luchtvaart dat in ieder geval niet zijn. Zolang dat basale bedrog niet serieus wordt bestraft, is een duurzaam financieel systeem ijdele hoop.

‘De financiële sector weet een beeld neer te zetten dat er al grote stappen gemaakt zijn, en dat we nu even pas op de plaats moeten maken,’ zegt GroenLinks-Europarlementariër Bas Eickhout. Hij is ‘rapporteur74 voor het definiëren van duurzame beleggingen’ en probeert al ruim een decennium het financiële systeem te verduurzamen. ‘Dat zie je ook bij de Europese Commissie, die de regels maakt. Maar dat beeld slaat nergens op. We zijn pas net begonnen75.’


  1. Actiam publiceerde een aftermovie van dit evenement, zie hier 

  2. IMAGINE2022, bijeenkomst van Cardano en Actiam (Cardano nam eerder dit jaar Actiam over) 

  3. Uitspraak van Karin Pasha, sustainability specialist Cardano/Actiam op bijeenkomst, Sustainable Investing Cardano / Actiam op event IMAGINE 2022. Actiam publiceerde een aftermovie van dit evenement, zie hier 

  4. Dat is het motto van de dag, zie website van IMAGINE2022 

  5. Zie homepage Actiam: ongeveer 20 miljard onder beheer  

  6. Zie hier het fondsenoverzicht van Actiam 

  7. Zie fondsenoverzicht ING en Rabobank 

  8. Bijvoorbeeld Actiam Duurzaam Europees Aandelenfonds, Actiam verantwoord index aandelenfonds wereld, Actiam Impact Wereld Aandelenfonds, alle SFDR 9 en fossiele investeringen bevattend. Zie hier het fondsenoverzicht van Actiam 

  9. Zie Actiam Duurzaam Europees Aandelenfonds 

  10. Zie Actiam Impact Wereld Aandelenfonds 

  11. Zie homepage Actiam. 

  12. €181.198.322,45, blijkt uit de data-analyse van Investico en FTM. Zie onze uitgebreide onderzoeksmethode hier. 

  13. Dit betreft 388 fondsen op een totaal van 838, 46,3 procent. Zie onze uitgebreide onderzoeksmethode hier 

  14. Zie de Sustainable Finance Disclosure Regulation, een Europese verordening die van kracht ging in maart 2021, hier. Wij onderzochten zogenaamde Artikel 9-fondsen, die duurzame investeringen als doel hebben. In artikel 2:17 wordt uitgelegd dat dergelijke investeringen bijvoorbeeld een sociaal of milieudoel dienen, en daarnaast ook geen significant harm morgen doen aan alle andere sociale of milieudoelen. 

  15. Blijkt uit gesprekken met toezichthouders door heel Europa. Toezichthouders lijken te wachten op aanvullingen op de verordening die pas in 2023 in werking treden, en handhaving gemakkelijker zouden maken. 

  16. Dit blijkt uit de database die wij samenstelden met alle grijze investeringen van de groene fondsen van Europa. Zie onze uitgebreide onderzoeksmethode hier. 

  17. Zie bijvoorbeeld Accelerating Impact, een rapport van de Rockefeller Foundation uit 2012. 

  18. Zie overzicht geschiedenis Triodos hier. Interview met Marilou van Golstein Brouwers op 28 oktober 2022. 

  19. Zie website ING 

  20. Zie website ABN Amro 

  21. Zie website Rabobank 

  22. Triodos bevestigde dit ook aan Investico. Triodos zegt Enerzijds vanwege kosten, anderzijds omdat we meer toegevoegde waarde zien in andere manieren om ons te presenteren, geen stand meer te hebben op dergelijke evenementen. 

  23. Zie website AXA Investment Managers 

  24. Zie website Nationale Nederlanden 

  25. Zie berichtgeving vanReuters, 7 februari 2022, Four in every 10 euros of European fund assets now sold as sustainable - Morningstar. 

  26. Dit betreft de Sustainable Finance Disclosure Regulation, zie hier. Deze verordening ging van kracht in maart 2021. In januari 2023 gaan ook de Regulatory Technical Standards van kracht. 

  27. Zie SFDR, artikel 2, lid 19. 

  28. Verschillende fondsbeheerders vertelden dit in interviews met Follow the Money en Investico. Van de fondsen die wij onderzochten, vonden we bovendien maar van driekwart de portfolios in Bloomberg, dat die portfolios goeddeels uit openbare bronnen haalt. 

  29. Zie rapport AFM, gepubliceerd op 10 november 2022. 

  30. Blijkt uit het rapport en werd door de AFM bevestigd in een interview. 

  31. Zie onze volledige onderzoeksmethode hier. 

  32. Namelijk 46,3 procent. 

  33. Bijvoorbeeld het Blackrock Sustainable Energy Fund, of Ishares Global Clean Energy

  34. Bijvoorbeeld BNP Paribas Easy MSCI Japan 

  35. Bijvoorbeeld Allianz Smart Energy  

  36. Dit betreft het fonds BNP PARIBAS EASY MSCI EUR SM CAP SRI S-Series 5% (BNES5IP LX), ISIN LU2118277180. Het aandeel grijze investeringen is 21,65715609, oftewel ruim 20 procent. 

  37. Dit betreft het fonds BLACKROCK GLOBAL FUNDS - NEW ENERGY FUND (MERNEWA LX), met ISIN LU0171289902. Marktwaarde grijze investeringen is € 1.100.806.541. 

  38. Van de 11 ASN-fondsen en 6 Triodos-fondsen die in onze database zitten, hebben er nul grijze investeringen. 

  39. Dit betreft de fondsen die op de Nederlandse fondsen aangeboden worden. 35 van die fondsen investeren erin; in totaal gaat er ruim een miljard euro heen (€ 1090708326,59296). 

  40. Nextera rapporteert zelf 22 procent van haar energie uit wind te halen, zie op de website van Nextera Energy onder het kopje NextEra Energy Owned Generation. 

  41. Nextera rapporteert zelf, over 2020, 47,67 procent van hun energie uit gas te halen en 2,04 procent uit komen. Dat is samen 49,71 procent. Zie website

  42. Uit onze database blijkt dat 32 fondsen investeren in Enel Spa. Enel is een groot Italiaans nutsbedrijf. 

  43. Uit onze database blijft dat 17 fondsen investeren in TotalEnergies. TotalEnergies is een Franse multinationale olie- en gasonderneming en een van de zeven supermajors binnen de oliemaatschappijen. 

  44. Uit ons onderzoek blijkt dat 14 fondsen investeren in Lufthansa. 

  45. Volgens de GOGEL 2022 (zie onze uitgebreide onderzoeksverantwoording) haalt Galp 96,3% van haar olie uit Ultra Deepwater. Het opereert volgens de Gogel in Angola, Congo en Brazilië. Galp Energia is een geprivatiseerd Portugees bedrijf dat wereldwijd actief is in de olie- en gasindustrie. 

  46. Het HERMES SDG ENGAGEMENT HIGH YIELD CREDIT FUND (HESHYFU ID) bevat een obligatie van Range Resources. Volgens de GOGEL 2022 (zie onze uitgebreide onderzoeksverantwoording) haalt Range Resources 99,7% van haar gas uit fracking. Range Resources is een Amerikaans aardgasexploratie- en productiebedrijf. 

  47. Uit onze database blijkt dat dit 1,89 procent betreft. 

  48. Zie onze onderzoeksverantwoording 

  49. Rapportage Morningstar, Hortense Bioy, 1 november 2022 

  50. Onderzoek van Marten Laudi, Paul Smeets en Utz Weizel, Do Financial Advisors Charge Sustainable Investors a Premium?, download hier 

  51. Telefonisch interview Paul Smeets november 2022 

  52. De twee fondsen zónder grijze investeringen zijn het Actiam Verantwoord Index Vastgoedfonds Europa (NL0010579132) en het ACTIAM SUSTAINABLE E - MARKETS DEBT FUND HC (NL0015063751). 

  53. Interview met Van der Putten in de podcaststudio van Follow the Money, op 2 november 2022 

  54. Blijkt uit reactie van Blackrock op vragen van Investico, ontvangen op maandag 21 november 2022 

  55. Interview met de AFM in de podcaststudio van Follow the Money, op 15 november 2022 

  56. Reactie ESMA op vragen per mail 

  57. Blijkt uit de schriftelijke reactie van de ESMA, ontvangen op woensdag 23 november 2022: We believe the definition has enough clarity for market participants to comply with the rules, especially after 1 January 2023 when the SFDR Delegated Regulation applies which requires DNSH disclosures to show how the PAI indicators are taken into account, and national supervisors to enforce them. Eén van die principal adverse impact indicators zijn fossiele brandstoffen. 

  58. Blijkt uit de schriftelijke reactie van de ESMA, ontvangen op woensdag 23 november 2022. 

  59. Interview Joost Schmets, november 2022 

  60. Zie berichtgeving Bloomberg, 31 mei 2022 

  61. Zie persbericht DWS, 1 juni 2022 

  62. Zie berichtgeving Wall Street Journal met betrekking tot BNY Mellon, 23 mei 2022, en zie berichtgeving BNNBloomberg met betrekking tot Goldman Sachs, 22 november 2022. 

  63. Zie berichtgeving Morningstar 3 augustus 2022, bevestigd door NN per mail. 

  64. NNIP liet per mail op 11 november 2022 weten NN dat artikel 9 fondsen, na een verduidelijking in regelgeving, alleen nog in duurzame beleggingen mogen beleggen op basis van de definitie van sustainable investment onder het SFDR framework. 

  65. Dit betrof een grijze obligatie in het fonds NN L Euro Sustainable Credit (LU1106537605) 

  66. Dit betrof bijvoorbeeld de grijze obligatie EOANGR 5 ¾ 02/14/33, RWE AG in fonds NN L Euro Sustainable Credit (LU1106537605). 

  67. Malaysia Airport zit in fonds NN L Emerging Markets Enhanced Index Sustainable (LU0303706948) 

  68. AIRPORTS OF THAILAND PCL-FOR zit in fonds NN L Emerging Markets Enhanced Index Sustainable (LU0303706948) 

  69. Zie berichtgeving Reuters, 22 november 2022 

  70. Zie berichtgeving Reuters, 11 november 2022 

  71. Robeco liet in antwoord op vragen van Investico, ontvangen op 22 november 2022, weten dat van de vijf Robeco-fondsen met grijze investeringen die in onze database voorkwamen, er vier inmiddels gedowngrade waren. 

  72. Zie berichtgeving Citywire, 22 oktober 2022 

  73. Zo laat het Zwitserse Pictet bijvoorbeeld in reactie weten: If we were strict and included only climate friendly companies, only 5% of the universe would be eligible. 

  74. Persbericht GroenLinks 

  75. Interview Bas Eickhout, 22 november 2022 

Wilt u onafhankelijke onderzoeksjournalistiek ondersteunen? Word Vriend van Investico

U las de longread van dit onderzoek. Heeft u naar aanleiding hiervan een tip? Neem contact met ons op

Verdedig de rechtsstaat. Steun onafhankelijke onderzoeksjournalistiek in Nederland.

We hebben al 0 nieuwe vrienden van de 2000.

Word vriend