Russische multinationals blijken huurlingen te rekruteren en te betalen om in Oekraïne voor het Russische leger te vechten. Dat blijkt uit onderzoek van IStories, een collectief van onafhankelijke Russische onderzoeksjournalisten, gevestigd in Letland¹. Onder andere aluminiumproducent RUSAL, aardgasbedrijf Novatek en vastgoedontwikkelaar PIK Group financieren op die manier de oorlog in Oekraïne. Geen van deze multinationals staat op de Europese sanctielijst, ook hebben ze nog altijd vestigingen in Nederland. Volgens experts zou dit nieuws kunnen betekenen dat de bedrijven alsnog op de sanctielijst geplaatst worden.

IStories vond vacatures voor huurlingenlegers op het Russische sociale-mediakanaal Telegram en op advertentiewebsites². Die vacatures bleken, vaak op verhullende wijze, uitgezet te zijn door verschillende Russische bedrijven. Zo werft Novatek, dat na staatsbedrijf Gazprom de grootste gasproducent van Rusland is, soldaten via het private beveiligingsbedrijf wier medewerkers doorgaans ingezet worden voor de beveiliging van Novateks gasvelden³. Geworven militairen worden vervolgens betaald vanuit een ‘liefdadigheidsfonds’. Dat fonds werd in september 2022 opgericht en bestaat vrijwel volledig uit giften van Novatek. Dat blijkt uit bankafschriften van het fonds, in handen van IStories, dat het materiaal deelde met Trouw en onderzoeksplatform Investico. Met de fondsen werd ruim 250 man betaald⁴.

Anders dan bij het bekende Wagner, zijn huurlingenlegers vaak direct aangesloten bij het Russische leger. Huurlingen ontvangen daarmee zowel salaris van het Russische ministerie van Defensie als van het bedrijf waarbij ze formeel in dienst zijn. Wie vecht via Novatek, krijgt bijvoorbeeld ruim twee keer zoveel betaald als een ‘gewone’ militair⁵. Daarvoor betalen zij wel een prijs. De vrijwilligers van Novatek kwamen onder andere terecht in een militaire brigade die volgens berichtgeving van de Washington Post alleen al in de eerste drie maanden van de oorlog honderden soldaten verloor⁶.

(Nog) niet op de sanctielijst

Novatek is grotendeels eigendom van oligarchen Leonid Mikhelson en Gennadi Timtjsenko⁷. Hoewel Timtsjenko, als vertrouweling van Poetin, op de Europese sanctielijst staat, ontsprong het gasbedrijf zelf vooralsnog de dans: de Europese Unie stelt de gassector vrij vanwege lange termijncontracten met Rusland en afhankelijkheid van Russisch gas⁸. Datzelfde geldt voor aluminiumbedrijf RUSAL dat via een dochterbedrijf militair personeel voor de oorlog werft. In juli 2023 bleek uit een gelekte memo nog dat de Europese aluminiumsector RUSAL van de Europese sanctielijsten wil houden: vanwege de innige economische banden met RUSAL, zouden sancties voor het bedrijf ‘problematisch’ voor Europa zijn⁹.

Dat betekent dat deze bedrijven gewoon nog zaken mogen doen in Europa. Maar dat kan weleens veranderen nu duidelijk wordt dat deze bedrijven de oorlog in Oekraïne op heel directe wijze financieren. ‘Dit is één op één de oorlog sponsoren, dan moet er iets gebeuren’, zegt Heleen over de Linden, advocaat en sanctie-expert¹⁰. ‘Dit is een nieuw en kwalijk feit, dat los staat van de “cruciale” producten die de bedrijven leveren. Brussel kan dan alsnog besluiten om ze wél op de sanctielijst te plaatsen.’

RUSAL, Novatek en ook de grote Moskouse projectontwikkelaar PIK Group, die huurlingen werft via een advertentiesite, hebben alle één of meerdere in Nederland gevestigde bedrijven. Zo staan RUSAL International B.V. en RUSAL Global Management B.V. geregistreerd in Amsterdam¹¹. PIK heeft in Nederland het bedrijf PIK International BV¹², de directeur is een drieëndertigjarige Rotterdammer en doet vanuit Rotterdam aan projectontwikkeling van vastgoed op ‘met name de Filipijnen¹³’. De Nederlandse tak van Novatek, Novatek Montenegro B.V., is inmiddels in liquidatie¹⁴.

Eerder toonde Investico al aan dat Sergei Gordeev, voormalig Russisch Hogerhuis-lid en grootaandeelhouder van PIK, ook nog een ander fonds in Nederland heeft¹⁵: Horus Real Estate Fund I B.V. De Nederlandse bestuurder van dit fonds schrikt van de bevindingen van IStories over de rekruteringen, en stelt dat hij ‘Met stelligheid kan bevestigen dat er vanuit Horus Real Estate Fund I B.V. geen financiering uitgaat naar Russische huurlingen voor het leger of enige andere vorm van oorlogsfinanciering¹⁶.

“Het klinkt wrang, maar er is niet per se een verbod op het financieren van private legers,” zegt sanctie-advocaat Yvo Amar¹⁷. ”Toch kan ik me voorstellen dat aan de hand van dit nieuws de Nederlandse tak van de bedrijven op de sanctielijst of terrorismelijst terechtkomt” zegt Amar. “Het Openbaar Ministerie kan wellicht onderzoek gaan doen naar de geldstromen tussen de Russische bedrijven en de Nederlandse vennootschappen, je wilt niet dat het geld vanuit Nederland wordt besteed aan oorlogsfinanciering.”

De andere bedrijven van Rusal, Novatek en PIK in Nederland reageerden niet op vragen van Investico. Buitenlandse Zaken kan geen uitspraken doen over individuele gevallen. ‘Het kabinet blijft voortdurend en onverminderd zoeken naar manieren om de druk op Rusland te vergroten, in EU-verband en daarbuiten¹⁸.