Nederlandse technische universiteiten zijn niet alleen zelf, maar ook via spin-offs en start-ups betrokken bij gevoelig onderzoek met Israëlische partners. Zo hebben de TU’s aandelen in bedrijven die technologie ontwikkelen samen met Israëlische bedrijven met nauwe banden met het Israëlische leger. Er lopen op dit moment nog zeker vijftien projecten naar technologie die ook militair toepasbaar (dual-use) is. In de helft daarvan zitten ook aan TU’s gelieerde bedrijven. Dit blijkt uit onderzoek van Investico samen met dagblad Trouw en de Groene Amsterdammer.

In al deze Europese onderzoeksprojecten zitten Nederlandse en Israëlische partners. Er wordt kennis en technologie ontwikkeld die niet alleen ‘dual-use’ is, maar volgens deskundigen ook grote kans heeft om uiteindelijk ingezet te worden op het slagveld. Zo wordt gewerkt aan technologie die kan helpen om groepen drones in autonome ‘zwermen’ te laten vliegen. In onder andere Oekraïne en Gaza wordt dit al ingezet om aanvallen uit te voeren.

Het gaat hierbij om onderzoek dat plaatsvindt in het Horizon Europe programma, gefinancierd door de Europese Commissie. Naast de TU’s in Delft, Enschede en Eindhoven zitten in de projecten acht verschillende bedrijven die een relatie hebben met die universiteiten. Ze zijn bijvoorbeeld een start-up of spin-off, bedrijven die worden opgezet door wetenschappelijk personeel of studenten. In meerdere bedrijven hebben universiteiten zelfs aandelen - variërend van 5 tot 21 procent, zo bevestigen de academische instellingen.

Zo is er dronebedrijf Avular, een spin-off van de TU Eindhoven, die al eerder samenwerkte met een Israëlische partij. In 2017 zat het bedrijf namelijk samen met de Israëlische vliegtuigbouwer en wapenfabrikant Israel Aerospace Industries in een project om onbemande drones voor ‘traffic management’ te ontwikkelen. Het chipbedrijf bedrijf Phix - waarin de universiteit Twente 9 procent aandelen heeft - zit in vier van de vijftien projecten. Een daarvan heeft als doel om betere ‘radar en voertuigautonomie’ te ontwikkelen, wat het bedrijf doet met onder meer de Israëlische tak van chipmaker Nvidia en het Israëlische drone-bedrijf Nanomotion.

Naast de technische universiteiten en kleinere technologiebedrijven zitten ook de Nederlandse tech-giganten als ASML en chipmaker NXP in de onderzoeksprojecten. Aan de Israëlische kant is voornamelijk de Israëlische tak van chipmaker Nvidia in veel projecten vertegenwoordigd. Nvidia staat vooral bekend als maker van de chips waarmee de grote AI-modellen worden ontwikkeld, en is nu het waardevolste bedrijf ter wereld. Maar het bedrijf levert ook chips aan de Israëlische wapenmaker Elbit Systems voor autonome drones en systemen om doelwitten te detecteren.

Twee van de vijftien projecten zijn in de afgelopen vijf maanden nog van start gegaan, terwijl de omvang van het Israëlische geweld in Gaza al volledig duidelijk was. Een project met als doel kleinere chips te ontwikkelen, relevant voor bijvoorbeeld drones en geavanceerde AI-systemen, moet nog gaan beginnen. “Als je een zichzelf respecterende universiteit bent”, zegt Erwin van Veen, Midden Oosten-expert bij Instituut Clingendael, “dan zou je je wel drie keer moeten bedenken voordat je dit soort projecten begint in mijn optiek. Want dit zijn gewoon technologieën en methodes die gebruikt kunnen worden om de rechten van een ander volk in te perken.”

De TU Eindhoven en Universiteit Twente laten in een reactie weten dat ze de bedrijven die aan hen gelieerd zijn niet zullen aanzetten om uit een samenwerking te stappen. “Die bedrijven maken hun eigen afwegingen.” De TU Delft stelt dat ze dit per geval zal bekijken.

Alleen de TU Delft zegt op de hoogte te zijn van de banden tussen hun Israëlische onderzoekspartners en de Israëlische defensie-industrie; de TU Eindhoven en Universiteit Twente laten die vraag onbeantwoord. Dit soort informatie speelde tot een paar maanden geleden geen rol bij de beoordeling van een nieuw onderzoeksproject, bevestigen de universiteiten. Alle drie de technische universiteiten zeggen dat ze momenteel werken aan een nieuw kader voor de herbeoordeling van samenwerkingen met Israëlische partners.

Dronebedrijf Avular stelt in een reactie zich te houden aan geldende wet- en regelgeving, en geen kritische kennis te delen met overige projectleden. Het bedrijf doet geen mededelingen over welke kennis of technologie dit betreft en gaat niet in op vragen over de Israëlische partners. Chipbedrijf Phix wilde ondanks herhaalde verzoeken niet ingaan op vragen. Nanomotion en Nvidia reageerden niet op ons verzoek om contact.

Wij blijven onderzoek doen naar de banden tussen Nederlandse instituties en het Israëlisch militair-industrieel complex. Tips? Mail naar elbouchtili@platform-investico.nl, veen@platform-investico.nl of woutersen@platform-investico.nl.