Onder druk van de landbouwlobby schrapte het kabinet een verbod op het oppompen van grondwater rond natuurgebieden uit de nieuwe water- en droogteplannen. Ook een verplichting om een vergunning aan te vragen voor het oppompen van grondwater werd verwijderd. Minister Harbers van Infrastructuur en Waterstaat stuurde de plannen eind vorig jaar naar de Tweede Kamer. Het doel van de minister was Nederland zuiniger om te laten gaan met water en bodem.

Uit vertrouwelijke concepten van Harbers’ Kamerbrief blijkt dat het beleid aanvankelijk nadeliger zou zijn voor de landbouw, maar uiteindelijk werd afgezwakt. De stukken zijn in handen van Platform voor onderzoeksjournalistiek Investico, dat in samenwerking met Trouw, De Groene Amsterdammer en De Gelderlander onderzoek deed naar het Nederlandse waterbeleid.

Harbers’ plannen zijn een breuk met het verleden. Nederland stemde eeuwenlang het grondwaterpeil en watersysteem af op de landbouw, woningbouw en industrie. Maar in tijden van klimaatverandering en droogte kunnen we niet op de oude voet doorgaan, schrijft de minister: “We lopen tegen de grenzen van het water- en bodemsysteem aan.”

Droogte en het waterbeleid

Experts zijn positief over de ambitieuze toon van het nieuwe beleid, maar noemen het ‘zonde’ dat de maatregelen de Kamerbrief niet hebben gehaald. Hydroloog Gé van den Eertwegh zegt dat een vergunningplicht nodig is om daling van de grondwaterstand tijdens droogte tegen te gaan. “Nu weten we onvoldoende hoeveel er wordt opgepompt.” Hij is kritisch over het alternatief dat de minister voorstelt: een meet- en registratieplicht. “Er is nu ook al een meldingsplicht en een grondwaterregister, als dat zou werken zou de natuur niet zo verdrogen.”

“Een verbod op grondwateronttrekkingen door de landbouw rond natuurgebieden zou helpen om verdroging daar tegen te gaan”, zegt Ruud Bartholomeus van onderzoeksinstituut KWR over de andere geschrapte maatregel. Juist in droge periodes onttrekken boeren veel grondwater, zegt hydroloog Van den Eertwegh: “Als je natuurbescherming serieus neemt, moeten die onttrekkingen in deze zones verdwijnen.”

Uit interne documenten die samen met de Kamerbrief werd gepubliceerd blijkt dat de maatregelen werden geschrapt onder druk van  LTO en het ministerie van Landbouw, Natuur en Voedselkwaliteit (LNV). Ambtenaren van Infrastructuur en Waterstaat schrijven dat de teksten over een vergunningplicht en een onttrekkingsverbod “zeer belangrijk” zijn voor “LNV/LTO”. In de uiteindelijke brief zijn die teksten verwijderd, of “verzacht”, zoals de ambtenaren schrijven.

LTO laat in een schriftelijke reactie weten dat er geen “formeel, bestuurlijk overleg” is geweest met het ministerie, maar dat ze wel suggesties heeft gedaan over het nieuwe beleid: “Dat is lobby, en dus ons werk als belangenbehartiger.”

Uit vertrouwelijke concepten van de brief blijkt daarnaast dat eerdere versies een stuk scherper waren over de consequenties van het nieuwe beleid. “Landbouw mag, mits”, staat er bijvoorbeeld in het eerste concept. Die landbouw zal bovendien een “transformatie” moeten ondergaan, en “extensiever”, oftewel minder intensief, moeten. In de uiteindelijke brief valt hier niets meer over te lezen.

Verschuiving van verantwoordelijkheid

Het ministerie van Infrastructuur en Waterstaat laat weten dat de vergunningplicht “om meerdere redenen” geschrapt is. Zo’n plicht zou bijvoorbeeld “veel werklast met zich meebrengen”. Het verbod op onttrekkingen rond natuurgebieden is geschrapt omdat die onvoldoende recht zou doen aan de “specifieke hydrologische omstandigheden” per gebied.

Nu de brief nauwelijks concrete maatregelen bevat, laat de minister net als bij het stikstofbeleid veel over aan lagere overheden om op maat beslissingen te nemen. Provincies, waterschappen en gemeenten kunnen per gebied afwijken van de keuzes die het ministerie maakt.

“Provincies en waterschappen die bij het oude willen blijven of willen vertragen, kunnen de brief zo naast zich neerleggen”, zegt Marleen van Rijswick, hoogleraar Europees en nationaal waterrecht aan de Universiteit Utrecht. “In dit soort processen worden de doelen vaak naar beneden bijgesteld. En de enige die echt tijd en geld heeft om in al die gebiedsprocessen te participeren en invloed uit te oefenen is de landbouw.”