Schulden zijn de belangrijkste oorzaak van de toename van bewindvoering. Wie niet meer kan of wil beschikken over zijn eigen geld, kan die verantwoordelijkheid overdragen aan een bewindvoerder. Die beheert de bankrekeningen, betaalt facturen, en keert als alles goed gaat wekelijks leefgeld uit.

Niemand heeft echter grip op de snel groeiende markt, waarin bewindvoerders niet of nauwelijks worden gecontroleerd en regelmatig schulden laten oplopen; cliënten vernederen en soms frauderen.

Kantonrechters moeten formeel toezicht houden op bewind, maar slagen daar niet in vanwege het grote aantal zaken. Een op de drie van alle rechtszaken in Nederland gaat inmiddels over bewind, blijkt uit het jaarverslag van de Raad voor de Rechtspraak dat vorige week werd gepubliceerd.

In 2009 stonden er nog 97 duizend mensen ‘onder bewind’. In januari 2018 waren het er tweeëneenhalf maal zoveel. Vorig jaar werden 35 duizend Nederlanders onder bewind gesteld. Veel van hen hebben hun bankpas en pincode ingeleverd bij een privaat bewindvoerderskantoortje. Vrijwel iedereen met een HBO-opleiding of een MBO-opleiding met twee jaar werkervaring kan bewindvoerder worden. Alleen al vorig jaar kwamen er driehonderd nieuwe kantoren bij.

Vergoeding

Gemeenten zijn verplicht om bewindvoering voor mensen met een laag inkomen te vergoeden. In 2015 kostte dit landelijk al zo’n 115 miljoen euro. Recentere bedragen zijn niet bekend. Maar de kosten blijven stijgen, blijkt uit een enquête die we afnamen onder alle gemeenten. De gemeente Dordrecht gaf bijvoorbeeld in 2013 nog 3 ton uit aan bewind; inmiddels is dat meer dan twee miljoen. In Deventer stegen de kosten in drie jaar tijd van 4 ton naar 1,3 miljoen.

De Vereniging Nederlandse Gemeenten laat in reactie op het onderzoek van Investico en Nieuwsuur weten dat het gat op de gemeentelijke begrotingen jaarlijks groeit met zo’n twintig miljoen euro. Dit gaat ten koste van andere uitgaven voor armen.

Rechters ontberen de tijd en kunde om adequaat te kunnen optreden. Ze hebben slechts tien minuten de tijd om een complexe financiële boekhouding, en de omstandigheden waar mensen in verkeren, te controleren. Voor het opsporen van fraude zijn ze afhankelijk van incidentele tips, zegt kantonrechter Wim Verjans.

Schulden zijn de voornaamste oorzaak van deze stijging, stellen experts. Branchevereniging van bewindvoerders BPBI schat dat problematische schulden voor zeker de helft van de mensen de reden zijn om aan te kloppen bij een bewindvoerder. Rechters schatten dat tachtig procent van de groei komt door schulden.

Ook bewindvoerders zelf kampen met een gebrek aan tijd om hun cliënten goed te helpen. Ze krijgen slechts 17 uur per jaar om de financiën van hun klant te beheren. ‘Daar kan ik niet veel van doen’, zegt bewindvoerder Jaco Brouwer. ‘Met veel dingen kan ik mijn cliënten niet helpen.’

Schuldenaren zijn met bewindvoering vaak slechter af. Sommige bewindvoerders lossen de schulden van hun cliënten helemaal niet op en zijn daar wettelijk ook niet toe verplicht. Bewindvoerders zijn er financieel bij gebaat om schulden in stand te houden, zodat de cliënt langer bij het kantoor blijft. Vaak lopen de schulden zelfs verder op. Fraude en roof zijn geen zeldzaamheid.

Fraude

Één op de zeven gemeenten zegt kosten te vergoeden van bewindvoerders waarvan ze sterke aanwijzingen hebben dat ze frauderen, blijkt uit onze enquête. Sinds 2014 zijn wegens ernstige fraude of nalatigheid in ieder geval in Bergen op Zoom, Capelle aan den IJssel, Den Bosch, Den Helder, Deurne, Geleen, Nijmegen, Landgraaf, Putten en Velp bewindvoerders uit al hun dossiers ontslagen. Zij hadden elk tientallen, soms honderden klanten.

Hoewel gemeenten noodgedwongen opdraaien voor de kosten, hebben zij geen grip op de kwaliteit van bewind. Bijna de helft van alle gemeenten zegt in antwoord op onze enquête dat ze vanwege mededingingswetgeving moeite hebben de regie te nemen over beschermingsbewind. ‘We mogen er als gemeente niet op aansturen dat er alleen gebruik gemaakt wordt van bewindvoerders waar we positieve ervaringen mee hebben’, meldt de gemeente Waddinxveen.

Een aantal gemeenten, waaronder Dordrecht en Deventer, probeert toch zelf bewindvoering aan te bieden. ‘Ik denk dat we op dit punt zijn doorgeschoten in de marktwerking’, zegt Peter Heijkoop, CDA-wethouder in Dordrecht.