De provincies zouden watervoorraden voor de toekomst zeker stellen, maar halen lang niet allemaal de doelen, blijkt uit een inventarisatie van provinciale toekomstplannen. Terwijl Nederland nu al kampt met ernstige watertekorten, lopen deze in de komende jaren en decennia naar verwachting verder op. Al in 2018 kregen provincies de opdracht om binnen drie jaar locaties te kiezen voor extra watervoorraden om zich voor te bereiden op de groeiende watervraag. Maar deze zoektocht loopt in heel Nederland vast, blijkt uit onderzoek van Investico in samenwerking met De Groene Amsterdammer, Trouw, Tubantia en de Brabantse Onderzoeksredactie.

Door klimaatverandering, vervuiling en een groeiende bevolking staat de Nederlandse watervoorziening steeds meer onder druk. In langdurig droge periodes, zoals deze week, piekt de vraag naar drinkwater het meest en deze droge periodes komen steeds vaker voor. De waterreserves voor de toekomst, ‘aanvullende strategische voorraden’ genoemd, waren bedoeld om de watertekorten vanaf 2030 op te vangen.

Twee provincies, Groningen en Friesland, hebben nog niet eens locaties aangewezen, blijkt uit onderzoek. Twee andere, Noord-Brabant en Zeeland, kunnen geen reserves aanleggen en kampen al voor 2030 met tekorten. Acht provincies hebben inmiddels extra watervoorraden aangewezen. Maar dat blijkt geen zekerheid, want twee daarvan, Drenthe en Noord-Holland, hebben de reserves door de groeiende dorst al eerder dan 2030 nodig. In vijf van deze acht provincies loopt het aanleggen van de voorraden stroef door tegengestelde belangen en moeizame bestuurlijke processen. Door klimaatverandering en verdroging valt de hoeveelheid bruikbaar water op sommige locaties ook nog tegen.

‘De extra watervoorraden waren bedoeld voor na 2030, maar we hebben ze nu zelfs al eerder nodig,’ zegt Peter Salverda, strategisch omgevingsmanager bij Vitens, het grootste waterbedrijf in Nederland. Klimaatverandering gaat sneller dan de watersector jarenlang had zien aankomen. In onder meer Utrecht en Overijssel zijn de watertekorten nu al acuut. ‘De problemen zijn er nu al,’ zegt Salverda, ‘maar zonder deze voorraden wordt het nog urgenter.’

Vorig jaar deed de Inspectie Leefomgeving en Transport een ‘dringend beroep’ op de provincies om drinkwater meer prioriteit te geven. De ‘zorgplicht’ die provincies hebben voor de publieke drinkwatervoorziening, blijkt ‘te weinig doorslaggevend’ bij besluitvorming en ‘krijgt geen voorrang’, schreef de inspectie.

Provincies wegen tegengestelde belangen zoals drinkwaterwinning, landbouw, natuur en de energietransitie en kiezen wat waar komt, maar dit proces blijkt moeizaam. Nederland is klein en het aanleggen van een grondwaterwinning betekent dat boeren minder water kunnen oppompen om akkers te beregenen. Wanneer beoogde grondwaterreservoirs onder een natuurgebied liggen kan het oppompen van water betekenen dat beschermde natuur uitdroogt. Provincies willen boren naar aardwarmte om woningen te verwarmen, maar boringen zijn niet toegestaan rondom waterwinningen.

‘Het aanwijzen van de voorraden heeft te weinig prioriteit gekregen,’ bevestigt de provincie Groningen in een reactie. ‘We zijn ons ervan bewust dat versnelling nodig is.’ De provincie Overijssel, waar de tekorten nijpend zijn en waterbedrijf Vitens noodgedwongen nieuwe drinkwateraansluitingen van bedrijven weigert, zegt dat de watertekorten heel hoog op de agenda staan. ‘Naast drinkwater is er ook water nodig voor natuur, landbouw en industrie’, zegt de provincie Limburg in een reactie.

Volgens Hans de Groene, directeur van vereniging van drinkwaterbedrijven Vewin, is het ‘heel veel moeilijker geworden om de vergunningen voor drinkwaterwinningen rond te krijgen’. Onder meer door ‘de trage besluitvorming bij overheden en de lastige afweging met andere belangen.’ ‘Zonder voldoende politieke wil blijft het voor drinkwaterbedrijven moeilijk om ruimte te vinden’, zegt hoogleraar geohydrologie Marc Bierkens.

De provincies en drinkwaterbedrijven vragen al langer het Rijk om hulp. Als drinkwater meer prioriteit krijgt in landelijk beleid, kunnen zij daarmee terug naar de lokale onderhandeltafels. Ook willen ze een uitzondering op de stikstofregels en voorrang op het stroomnet. Begin dit jaar publiceerde het Rijk een ‘actieprogramma’ voor drinkwater. Een overwinning, aldus de drinkwaterbedrijven, al moeten ze nog zien of er actie komt in de praktijk.