Nieuwe vergunningsregels bieden ruimte voor meer stikstofuitstoot

Boeren zijn lachende derde bij stikstofdeal

Boeren protesteren bij vliegveld Lelystad tegen stikstofregels Beeld door: ANP / Vincent Jannink

Nieuws

Nieuwe vergunningsregels bieden ruimte voor meer stikstofuitstoot

In tegenstelling tot wat landbouwminister Carola Schouten beloofde, bieden de nieuwe stikstofregels ruimte voor veel meer uitstoot dan nu plaatsvindt. Boeren en bedrijven kunnen nog zeker dertig miljoen kilo meer uitstoten, op basis van bestaande vergunningen, blijkt uit onderzoek van platform voor onderzoeksjournalistiek Investico in samenwerking met EenVandaag en de Onderzoeksredactie Brabant, mede voor De Groene Amsterdammer. 

Door recente wetgeving kunnen bedrijven die onbenutte stikstofruimte gebruiken voor nieuwe activiteiten, waardoor de uitstoot toeneemt. Volgens hoogleraar natuurbeschermingsrecht Kees Bastmeijer brengen de nieuwe stikstofregels ons niet dichterbij de natuurdoelen. ‘Sterker nog, op deze manier frustreer je het behalen van die doelen.’ Het gevolg is namelijk dat de natuur nog verder verslechtert, ook al is dat vanwege de stikstofcrisis niet toegestaan. Bij introductie van de nieuwe stikstofregels was daling van de stikstofuitstoot ‘het uitgangspunt’, zei minister Schouten.

Blijf op de hoogte van onze onderzoeken. Meld je aan voor de nieuwsbrief

Een tikkende tijdbom

Provincies stonden het gebruik van onbenutte stikstofruimte aanvankelijk niet toe, juist om een toename van stikstof te voorkomen. Maar onder druk van soms gewelddadige boerenprotesten en na tussenkomst van landbouwminister Carola Schouten versoepelden provincies hun regels. Door de nieuwe regels kunnen ondernemers hun ongebruikte stikstofruimte inzetten voor nieuwe activiteiten op het eigen bedrijf en zelfs verkopen aan andere bedrijven. De voorraad ongebruikte stikstofruimte is daardoor veranderd in een ‘tikkende tijdbom’, zegt Gerben-Jan Gerbrandy, lid van de stikstofcommissie van Johan Remkes. 

Hoewel de regels tot minder uitstoot hadden moeten leiden, erkennen de provincies en het ministerie van landbouw, in reactie op vragen van Investico, dat een toename in ‘zeer uitzonderlijke gevallen’ toch wel mogelijk is. Dat blijkt meteen al uit de eerste grote stikstofdeal in de industrie voor de aanleg van een CO2-opslagplaats in de Noordzee, waarvan de vergunningaanvraag loopt: de transactie maakt een toename van 80.880 kilo stikstofuitstoot mogelijk. De veronderstelling van de minister dat de uitstoot in de meeste andere gevallen afneemt is niet door onderzoek onderbouwd en wordt door niemand gecontroleerd. 

Door op elke stikstoftransactie dertig procent van de uitstootrechten af te romen, dachten de minister en provincies een eventuele toename van uitstoot te voorkomen. Maar dat is in de meeste gevallen niet genoeg. Van de zesentwintig industriële bedrijven die Investico natrok hadden vijftien bedrijven meer dan dertig procent ongebruikte ruimte. Bij een enkeling was meer dan tachtig procent onbenut. Bovendien staan de regels ook toe om uitsluitend onbenutte ruimte te verkopen, waarbij een afroming nooit tot een reductie van de werkelijke uitstoot leidt.    

De provincies vertrouwen op het effect van de gekozen afroming en baseren zich daarbij op een onderzoek van onder andere Wageningen Universiteit. Maar milieuconsultant Henk Ullenbroeck, leider van het onderzoeksteam, zegt zelf dat zijn onderzoek daarvoor niet geschikt is. De onderzoekers keken slechts naar veehouderijen rond één natuurgebied. In veel andere gebieden is de ongebruikte ruimte waarschijnlijk groter, zegt Ullenbroeck. Naar de onbenutte stikstofruimte bij industriële bedrijven is überhaupt geen onderzoek gedaan, erkennen provincies en het ministerie.

Uit berekeningen van Investico blijkt nu dat de industrie op basis van verleende vergunningen maar liefst zestig procent méér kan uitstoten dan ze nu al doet. De 26 grootste uitstoters hebben samen nog bijna 14 miljoen kilo ongebruikte stikstofruimte te verdelen. Voor de rest van de industrie is de onbenutte ruimte onbekend, maar die is naar schatting nog eens 14 miljoen kilo.

Veehouderijen kunnen nog ruim 16 miljoen kilo meer stikstof-houdend ammoniak uitstoten, terwijl die uitstoot volgens demissionair minister Schouten juist met 20 miljoen kilo zou moeten minderen. Ammoniak is per kilo bijzonder vervuilend, waardoor veeboeren negen keer meer vervuiling op de plank hebben liggen dan de industrie.

Minister kapittelt provincies

Landbouwminister Carola Schouten schreef in een kamerbrief dat handel in ongebruikte ruimte moest worden toegestaan, nog voordat de provincies hun eerste regels hadden gepubliceerd. Een week later bleek dat de provincies dat wilden verbieden, zoals de stikstofcommissie-Remkes adviseerde. Nadat boeren in bijna alle provincies protesteerden tegen die regels en een tractor de deur van het Gronings provinciehuis inreed, volgden uiteindelijk alle provincies het besluit van minister Schouten.

Peter Drenth, gedeputeerde voor de provincie Gelderland, zegt dat het verschil tussen de provinciale regels en de brief van Schouten het gevolg is van ‘misverstanden’. Volgens Rik Grashoff, destijds gedeputeerde voor de provincie Noord-Brabant, passeerde de minister het provinciaal gezag. ‘Ze kapittelde de provincies. Alsof wij het niet goed hadden gedaan’.

De stikstofregels werden afgelopen januari een tweede keer versoepeld, als gevolg van de Spoedwet Aanpak Stikstof van minister Schouten. Hierdoor komt onbenutte stikstofruimte beschikbaar voor nieuwe activiteiten binnen het bedrijf, zonder enige afroming. Daardoor kan de nieuwe activiteit dus vervuilender zijn dan de oude, erkent ook het ministerie van landbouw. ‘Momenteel verkennen wij samen met provincies op welke wijze toenames van emissies kunnen worden tegengegaan.’ 

Het versoepelen van de beleidsregels was ‘niet de vooropgezette bedoeling’ van de wet, laat een woordvoerder van het ministerie weten. Een slecht excuus, vindt hoogleraar natuurbeschermingsrecht Kees Bastmeijer. ‘Als je de vergunningplicht inperkt, dan weet je dat dit soort dingen kunnen gebeuren.’

Verantwoording

Investico is radicaal transparant. In verantwoordingsdocumenten maken wij onze onderzoeksmethodes en resultaten openbaar zodat publiek en andere onderzoekers ons werk kunnen controleren en erop kunnen voortbouwen. In de longread van het onderzoek hieronder verwijzen noten naar het bronmateriaal. Wilt u meer weten over onze missie en methode? Lees meer

Onderzoek met bronnen

Boeren zijn lachende derde bij stikstofdeal

Boeren protesteren bij vliegveld Lelystad tegen stikstofregels Beeld door: ANP / Vincent Jannink

Terwijl boeren hun trekkers de stoep op reden, sloegen lobbyisten aan de vergadertafel hun slag. Plotseling hebben boeren niet minder, maar méér stikstofruimte.

Johannes Kramer1 spreekt én denkt Fries. Hij schaatst elke zondag en is provinciebestuurder van de Fryske Nasjonale Partij. Op 11 oktober 2019 is hij volgens de Leeuwarder Courant2 de spil in de ‘Friese stikstofdraai’, zelf noemt hij het de spannendste dag van zijn loopbaan. Hij vergadert die ochtend op het provinciehuis in Leeuwarden wanneer hij een bericht ontvangt van een goede vriend: ‘De boeren komen er aan’. Het duurt even voordat de woorden op het scherm van zijn telefoon tot hem doordringen. ‘Ze zijn hartstikke boos’.

Het Whatsapp-bericht gaat over het onaangekondigde bezoek3 van enkele honderden boeren aan het provinciehuis; de eerste in een serie provinciale boerenprotesten met grote politieke gevolgen, zo blijkt achteraf. De timing is cruciaal: vier maanden na het begin van de stikstofcrisis is de politieke druk op het kabinet ongekend hoog. Terwijl politici hun handen vol hebben aan het kalmeren van boze boeren, zien de professionals in de agrarische sector hun kans schoon.

Want in het kielzog van de boze boeren op hun ronkende trekkers, volgen lobbyisten4 van agrarische belangenclubs zoals de LTO, POV en NAJK. Zij nemen plaats aan de provinciale vergadertafels en stellen telkens een kleine, technische wijziging voor in de afgesproken stikstofplannen. Onder druk gaan bestuurders overstag zonder de consequenties te overzien, blijkt uit een reconstructie van platform voor onderzoeksjournalistiek Investico met EenVandaag en de Onderzoeksredactie Brabant, voor onder meer De Groene Amsterdammer. De gevolgen daarvan worden nu geleidelijk duidelijk. 

Word nu Vriend van Investico en versterk de onderzoeksjournalistiek in Nederland

Steun ons

Deze week is het twee jaar geleden5 dat de Raad van State het stikstofbeleid van tafel schoof, waarmee de stikstofcrisis begon. Sindsdien is een halvering van de uitstoot nodig om daar weer uit te komen. Maar dankzij de bemoeizucht van de minister en de toegeeflijkheid van provinciale gedeputeerden kan het Nederlandse bedrijfsleven niet minder, maar meer stikstof uitstoten. Véél meer, zo blijkt uit onze berekeningen.6

Stikstofmarkt

In mei 2019, toen de stikstofcrisis het land plotsklaps stilzette, moest landbouw- en stikstofminister Carola Schouten een plan bedenken om uitstoot terug te dringen en economische activiteit weer mogelijk te maken. Veel pogingen mislukten.7 De snelheidsverlaging voor autoverkeer had weinig effect.8 Haar plan voor eiwitarm veevoer verdween na luid boerenprotest weer in de la.9 En de weinig doelgerichte uitkoop van varkensboeren bleek vooral een geschenk voor de sector zelf, met nauwelijks effect voor de natuur.10 

Om in de tussentijd de vergunningverlening voor bedrijven weer op gang te brengen, ontwierp de minister met de provincies een nieuwe markt waarop ondernemers ‘stikstofrechten’ aan elkaar zouden kunnen verkopen. Daling van uitstoot, zo verzekerde11 de minister bij de introductie, was het ‘uitgangspunt’. 

Het tegenovergestelde staat echter te gebeuren, blijkt nu het systeem in bijna alle provincies is ingevoerd. Weinig hebben het nog door, maar de markt gaat niet voor een daling zorgen en maakt juist een reusachtige stijging mogelijk. Met haar stikstofmarkt creëerde12 Carola Schouten een ‘tikkende tijdbom’ van natuurschade.

Verborgen rechten

Het idee voor de stikstofmarkt is in wezen simpel: boeren, maar ook bijvoorbeeld vliegvelden of industriële bedrijven mogen op de virtuele markt onderling handelen in het recht om stikstof uit te stoten. Een varkensboer die gaat stoppen met z’n bedrijf kan zijn ‘stikstofruimte’ die hij niet meer gaat gebruiken, verkopen aan een bedrijventerrein dat wil uitbreiden en daar graag voor wil betalen. 

Er is alleen één fundamenteel probleem: hoeveel stikstofrechten een ondernemer bezit, is niet afhankelijk van zijn werkelijke uitstoot maar van zijn vergunning waarin staat hoeveel hij maximaal13 zou kunnen uitstoten. In werkelijkheid stoten bedrijven vaak minder14 uit: fabrieken draaien niet altijd op volle toeren en boerenstallen staan zelden helemaal vol.

Door dat verschil tussen vergunning en praktijk is het mogelijk om stikstofruimte te verkopen zonder dat daar een daadwerkelijke besparing van uitstoot tegenover staat. Het gevolg is dat de uitstoot juist enorm kan toenemen, met schade aan natuur als gevolg. Hoeveel? Dat weten het ministerie15 en de provincies16 niet. Geen overheid heeft laten uitzoeken hoeveel ongebruikte ruimte er nog in de vergunningen van het Nederlandse bedrijfsleven zit.

Daarom brachten wij het in kaart. We spraken met deskundigen, verzamelden gegevens bij verschillende overheidsinstanties en maakten de sommen die de minister verzaakte te maken. Daaruit blijkt dat veehouderijen volgens hun vergunningen nog ruim 16 miljoen kilo17 stikstof kunnen uitstoten, een derde meer dan nu. In de industrie kunnen bedrijven maar liefst zestig procent extra stikstof uitstoten en heeft een handvol fabrieken samen miljoenen kilo’s uitstoot te verdelen. 

Die voorraad verborgen rechten is een groot probleem, zeker nu tenminste een halvering18 van de stikstofuitstoot nodig is om de natuurgebieden te herstellen. Het opmerkelijke is dat provincies een oplossing hadden voor dit probleem, door middel van relatief eenvoudige handelsregels. Maar precies deze regels, die alle provincies ondertekenden, bewogen de boeren in Friesland tot opstand.

‘Diefstal’

Om 11 uur, een paar uur na dat eerste Whatsapp-bericht, heeft de Friese gedeputeerde een conference call met de andere provincies op de agenda staan. Onderwerp: stikstof. Kramer neemt de telefoon op terwijl hij uitkijkt over een zee van tractoren.  

De boeren zijn afgekomen op een oproep19 van de NAJK, de belangenvereniging voor agrarische jongeren, die in een brandbrief schrijft dat er sprake is van ‘het afpakken van ontwikkelruimte’. ‘Diefstal’, zeggen de boeren 20voor het provinciehuis. Hun woede richt zich op de provinciale stikstofregels waarin staat dat ongebruikte vergunningruimte niet mag worden verhandeld. Daarmee volgden de provincies keurig het advies van de stikstof-commissie van Johan Remkes. Dat er niks van boeren wordt afgepakt krijgt Kramer die dag maar moeilijk uitgelegd.

Onder een aanzwellend lawaai van boze toeters probeert Johannes Kramer zijn collega’s aan de andere kant van de lijn te woord te staan. Hij brengt een lastige boodschap. ‘Ik ga de regels intrekken, heb ik ze verteld. Een aantal provincies vroegen mij om het alsjeblieft niet te doen, maar ik zag geen andere uitweg.’ Achteraf heeft Kramer geen spijt van zijn beslissing, al vermoedt hij wel dat het de druk op andere provincies vergroot heeft. Drie dagen na het succes van de Friese boerenopstand, op maandag 14 oktober, rijden de trekkers naar andere provinciehuizen. 

Minister kapittelt provincies

Na oproepen21 van verschillende boerenorganisaties speelt zich die maandag in de meeste provincies hetzelfde tafereel af. Boeren, gewapend met spandoeken en trekkers, verzamelen zich voor de provinciehuizen waar ze eisen dat de provincie de nieuwe stikstof-regels per direct intrekt. In Groningen raken demonstranten zelfs slaags22 met politie-agenten, nadat een tractor de deur van het provinciehuis inrijdt. Tegen de boerenovermacht blijken maar weinig gedeputeerden bestand.

Peter Drenth, gedeputeerde van Gelderland, is aanvankelijk stellig: de regels gaan niet van tafel, zegt hij tegen de toegestroomde boze boeren.23 Daarna verdwijnt hij achter gesloten deuren voor een overleg met de LTO. Als hij even later naar buiten komt is hij honderdtachtig graden gedraaid. De regels worden opgeschort en de meute vertrekt tevreden naar huis. In Overijssel en Drenthe wordt die dag hetzelfde schouwspel opgevoerd, met intrekking of opschorting tot gevolg. 

Groningen, Utrecht, Limburg en Flevoland schorten officieel niets op maar zeggen onder druk van de protesten wel toe om het landelijk beleid te volgen, dat minder streng is dan de provinciale regels. Minister Schouten is namelijk op de hand van de boeren. Zij vindt ook dat de handel met fictieve stikstofuitstoot mogelijk moet zijn. Dat schrijft24 ze al in een kamerbrief voordat de provincies hun regels publiceren, en herhaalt25 ze nog eens achteraf. ‘De brief is leidend. Ik heb dat ook met de provincies besproken en ook zij beamen dat.’

Maar Rik Grashoff,26 destijds gedeputeerde voor de provincie Noord-Brabant, was nog niet van plan zijn regels op te geven. ‘Zij kapittelde de provincies,’ zegt hij terugkijkend. ‘Alsof wij het niet goed zouden hebben gedaan.’ Als een van de weinigen zwicht hij niet onder de protesten en houdt vast27 aan de eigen regels, net als de gedeputeerden van Noord-Holland, Zuid-Holland en Zeeland. Maar op de steun van de minister kunnen zij dan allang niet meer rekenen. 

Uiteindelijk gaan alle twaalf provincies overstag en stellen nieuwe regels op, onder toeziend oog van de minister, en ook de minister-president die na de protesten plotseling aan de vergadertafel verschijnt.28 In dat nieuwe akkoord29 is aan de eisen van de boerenorganisaties tegemoet gekomen. De trekker op de stoep heeft dat ene breekpunt geforceerd: handelen met ongebruikte ruimte wordt toegestaan.

Afromen

Wat begon met honderden woedende boeren voor provinciehuizen, eindigt met een paar gewijzigde regels in een beleidsdocument. Het zeer technische provincie-akkoord, genaamd ‘Nadere afspraken met provincies over beleidsregels’, wordt op 4 december in briefvorm aan de Tweede Kamer uitgedeeld terwijl het vergadert over de ‘Spoedwet Aanpak Stikstof’. De Kamer bespreekt het akkoord nauwelijks. Doordat de regels voortaan uitgaan van een papieren werkelijkheid, kan de uitstoot toenemen, ook al staat in de begeleidende tekst nog steeds dat een stijging niet is toegestaan. 30

De minister denkt31 die toename te kunnen voorkomen door bij elke stikstoftransactie een deel van de uitstootrechten te laten ‘afromen’. Als een boer bijvoorbeeld zijn stikstofruimte verkoopt aan een fabriek, verdwijnt daarbij volgens de regeling dertig procent van de verhandelde rechten. Die afroming zou een toename van uitstoot voorkomen als de ongebruikte ruimte overal kleiner was dan dertig procent. Maar dat is allerminst zeker. 

‘De ongebruikte stikstofruimte van veehouderijen is in veel gebieden waarschijnlijk groter dan dertig procent,’ zegt milieuconsultant Henk Ullenbroeck,32 die het onderzoek leidde waar de minister en provincies hun beleid op zeggen te baseren. ‘Bovendien heb ik geen onderzoek gedaan naar de industrie. Het vertrouwen op die afroming is door ons onderzoek niet voldoende onderbouwd’.

Sterker nog, in sommige gevallen heeft afroming überhaupt geen zin. Zoals meteen al blijkt uit de eerste grote stikstofdeal in de industrie: CO2-opslagbedrijf Porthos33 wil transportbuizen op de bodem van de Noordzee aanleggen en zal bij die werkzaamheden grote hoeveelheden stikstof uitstoten. Maar extra stikstof in de natuur – dat mag niet meer in Nederland. Gelukkig heeft de nabijgelegen scheepsterminal Gate een veel te ruime vergunning. Dankzij de nieuwe regels kan het zwaar vervuilende Gate zijn ongebruikte stikstofruimte aan Porthos verhuren, maar hoeft daarbij niets aan haar eigen uitstoot te veranderen: Gate verkoopt alleen ongebruikte ruimte.34 Dat daarop dertig procent wordt afgeroomd voorkomt niet dat de gezamenlijke uitstoot met 80.880 kilogram kan toenemen.35 

Dat roept de vraag op: Hoeveel ongebruikte vergunningsruimte ligt er nog op de plank? Volgens Gerben-Jan Gerbrandy,36 lid van de commissie-Remkes, zou die vraag allang beantwoord moeten zijn. Het wegnemen van de voorraad ongebruikte stikstofruimte was een ‘leidend principe’ van het eerste advies van zijn commissie. ‘Het is een tikkende tijdbom. De provincies moeten weten wat de ruimte is, dat kan niet anders. Als ze niet weten hoeveel ruimte er nog op vergunningen zit, dan weet je ook niet waar dit beleid op uitdraait.’ Maar provincies, minister en het RIVM weten37 het niet.

Veel ruimte bij industrie

Investico vroeg vergunningen van de grootste industriële uitstoters op bij provincies en vergeleek die met hun gerapporteerde uitstoot. Daaruit blijkt dat de industrie nog bijna zestig procent meer mag uitstoten dan ze nu al doen.38 Zo stootte de Maximacentrale bij Lelystad in 2018 bijna driehonderdduizend kilo stikstofoxide uit, terwijl dat op papier ruim acht keer zo veel zou mogen zijn: nog bijna twee miljoen kilo ligt op de plank. Nedmag, dat zout wint uit de Groningse bodem, mag zijn uitstoot nog meer dan verdubbelen. 

Samen hebben de 26 grootste uitstoters uit de industrie nog bijna veertien miljoen kilogram stikstofoxide te verdelen, goed voor ongeveer evenveel stikstof in de natuur als alle Nederlandse kolen, gas en biomassacentrales in een jaar samen veroorzaken. De rest van de industrie is naar schatting goed voor nog eens veertien miljoen kilo. 

Investico werkt altijd samen met andere media. Zo versterken we de onderzoeksjournalistiek in Nederland.

Lees meer over ons

Industriële bedrijven stoten naast stikstofoxiden soms ook het stikstofhoudende ammoniakgas uit. Dertien industriële bedrijven uit onze inventarisatie bezitten samen bijna zevenhonderd ton aan onbenutte ammoniakuitstoot, evenveel als ruim honderd boerenbedrijven.

Veehouderijen hebben nog ruimte voor 16 miljoen kilo ammoniakuitstoot, terwijl ze volgens de minister juist met 20 miljoen kilo zouden moeten minderen.39 Dat berekenden we aan de hand van landelijke RIVM-cijfers in combinatie met eerdere onderzoeken van agrarische milieuconsultants. Ammoniak is per kilo veel vervuilender dan stikstofoxiden, waardoor veeboeren negen keer meer vervuiling op de plank hebben liggen dan de industrie. 

Met de nieuwe stikstofregels loont een ruime vergunning, dus proberen bedrijven hun vergunde rechten zo groot mogelijk voor te stellen. Schiphol probeerde afgelopen januari zijn uitstoot kunstmatig op te blazen, door het toegestane aantal vluchten te vertalen naar extreem veel vervuiling op papier. In feite veroorzaakt Schiphol veel minder vervuiling, waardoor ongebruikte ruimte over zou blijven, die de luchthaven van plan was door te schuiven naar Lelystad Airport. De commissie voor de milieueffectrapportage doorzag40 de stikstof-luchtkastelen en stelde vast dat de berekening uitging van ‘een gebruik van de luchthaven dat zich naar het oordeel van de Commissie in werkelijkheid niet kon voordoen’.

Nieuwe regels houden geen stand

Zeven weken na de boerenprotesten zijn de provincies en de minister het eens over de nieuwe beleidsregels. Handelen met onbenutte ruimte wordt toegestaan,41 zoals de boeren en hun lobbyisten wilden. Maar de provincies houden één belangrijk middel in handen om de uitstoot terug te dringen: als een ondernemer een nieuwe stal of fabriek wil bouwen, dan verdwijnt de onbenutte ruimte van zijn oude vergunning. Zo wordt een nieuwe activiteit in ieder geval niet vervuilender dan de oude.

Maar ook die nieuwe regels houden geen stand. Nog geen vierentwintig uur nadat de provincies hun handtekening zetten onder het akkoord, verdedigt de minister een nieuwe wet in de Tweede Kamer: de Spoedwet Aanpak Stikstof.42 D66-kamerlid Tjeerd de Groot vraagt nog naar de gevolgen voor de provinciale regels, maar krijgt geen bevredigend antwoord. De wet van Schouten zal de beleidsregels voor een belangrijk deel buiten werking stellen, zo blijkt later.43 Zo slaat de minister ook het laatste redmiddel uit de handen van de provincies.

Een woordvoerder44 van het ministerie laat weten dat het buiten werking stellen van de provinciale beleidsregels ‘niet de vooropgezette bedoeling’ van de wet was. Een slecht excuus, volgens hoogleraar natuurbeschermingsrecht Kees Bastmeijer.45 ‘Als je de vergunningplicht inperkt, dan weet je dat dit soort dingen kunnen gebeuren.’ De provincies hielden nog ruim een jaar vast aan hun eigen beleidsregels, tot ze die afgelopen januari, na een uitspraak van de Raad van State, lieten vallen.46

Schijnzekerheid

Terwijl de natuur nu al zwaar overbelast is, hebben boeren en bedrijven nog een stuwmeer aan ongebruikte vergunningen, samen goed voor miljoenen kilo’s uitstoot. De aangepaste beleidsregels sloegen een gat in de dam, met de spoedwet van Schouten staan de sluizen wagenwijd open. Hoe kan dat? De minister had toch beloofd dat de stikstofneerslag in geen geval mag toenemen?

Die belofte is inmiddels stilzwijgend over boord gezet, blijkt uit een reactie op vragen van Investico. Door het vervallen van de beleidsregels, geeft het ministerie toe,47 is een toename van stikstofneerslag toch wel mogelijk. ‘Momenteel verkennen wij samen met provincies op welke wijze toenames van emissies kunnen worden tegengegaan.’ Bij stikstofhandel is een toename van uitstoot mogelijk ‘in zeer uitzonderlijke gevallen’.

‘Als je inzoomt op een apart geval, ja, dan zou er in individuele gevallen best een stijging kunnen zijn,’ zegt ook de Gelderse gedeputeerde Peter Drenth,48 aanspreekpunt voor alle provincies over stikstof. Maar, zo belooft hij, ‘landsbreed’ zal de stikstofneerslag afnemen. Een cijfermatige of schriftelijke onderbouwing voor dat optimisme kan hij niet geven. Dat de minister de provinciebestuurders tot twee keer toe passeerde is volgens Drenth het gevolg van misverstanden. Moeten die dan niet worden rechtgezet? ‘Laten we nu maar eerst de boel op gang brengen. Die regels, die gaan we niet meer aanpassen.’

‘Stikstofhandel brengt de natuurdoelen niet dichterbij. Sterker nog, met de nieuwe regels frustreer je het behalen van die doelen’, zegt hoogleraar natuurbeschermingsrecht Kees Bastmeijer, wanneer we onze conclusies met hem delen. ‘Je zou überhaupt geen handel moeten toestaan, dat kan pas als je stikstofbeleid op orde is. En dat is het niet: het kabinet heeft nog steeds geen sluitend verhaal over hoe de natuurdoelen gehaald worden’.

Volgens de hoogleraar is het weer wachten op een nieuwe zaak voor het Europese Hof. ‘Dan zijn we weer vijf jaar verder en is de natuur weer verder verslechterd. De overheid loopt al heel lang langs het randje, dat levert schijnzekerheid op voor de economie, met over een aantal jaar weer boze mensen op het Malieveld. Ik denk niet dat de maatschappij daarmee is geholpen’.

Rechte rug, slappe knieën

Zondagochtend, twee dagen na het Friese boerenprotest, staat de gedeputeerde Johannes Kramer weer op de schaatsbaan. Voorbij schaatsende agrariërs klappen hem op de rug. ‘Goed dien Hannes’. Voor Kramer een bevestiging dat hij de juiste beslissing had genomen. ‘Ik heb de verhoudingen tussen boeren en provincie kunnen behouden, in tegenstelling tot in Groningen’. Al begrijpt hij ook de kritiek heus wel. ’Rechte rug, slappe knieën, je kent het allemaal wel. Bestuurlijk is het niet fraai’.

de commissie voor de m.e.r, 17 december 2020


  1. Interview Johannes Kramer, 17 mei 2021 

  2. Leeuwarder Courant, Kabinet geërgerd over Friese stikstofdraai, 11 oktober 2019 

  3. NOS, Friesland trekt stikstofmaatregel in na boerenprotest in provinciehuis, 11 oktober 2019 

  4. Nieuwe Oogst, Deel provincies schort stikstofbeleid op na boerenprotest, 14 oktober 2019 

  5. Adviescollege Stikstofproblematiek, Niet alles kan overal, 8 juni 2020. 

  6. Alle berekeningen zijn terug te vinden in de verantwoording, onderaan dit artikel te downloaden 

  7. Boerderij.nl, Stikstofcrisis: veel jaar gekrakeel, weinig vooruitgang, 25 mei 2021 

  8. Trouw, Langzamer rijden op de snelweg heeft nauwelijks effect op de stikstofbelasting, 4 oktober 2019 

  9. Volkskrant, Minister Schouten zet streep door omstreden veevoermaatregel tegen stikstof, 19 augustus 2021 

  10. De Groene Amsterdammer, Peperduur en inefficiënt, 14 september 2021 

  11. Ministerie van Landbouw, Natuur en Voedselkwaliteit, Nadere afspraken met provincies over beleidsregels, 4 december 2020 

  12. Interview Gerben-Jan Gerbrandy, 12 mei 2021 

  13. BIJ12, Provinciale beleidsregels salderen, versie 6 mei 2021. Bij het beoordelen van een aanvraag hanteren Gedeputeerde Staten als uitgangspunt dat alleen gebruik wordt gemaakt van de in de toestemming van de saldogever opgenomen N-emissie in de referentiesituatie, voor zover de capaciteit aantoonbaar feitelijk is gerealiseerd. 

  14. Pouderoyen Tonnaer, Inventarisatie onbenutte emissieruimte in vergunningen van veehouderijen rondom de Peelvenen, 29 november 2018 

  15. Mailwisseling Investico - Ministerie van Landbouw, Natuur en Voedselkwaliteit, mei 2021 

  16. Mailwisseling Investico - Interprovinciaal Overleg, mei 2021 

  17. Alle berekeningen zijn terug te vinden in de verantwoording 

  18. Adviescollege Stikstofproblematiek, Niet alles kan overal, 8 juni 2020. Een halvering van de binnenlandse stikstofemissies in 2030 wordt gezien als een noodzakelijke randvoorwaarde om natuurherstel in de stikstofgevoelige Natura 2000-gebieden te kunnen realiseren, en is ook nodig om te voorkomen dat toestemmingverlening aan nieuwe activiteiten of aan uitbreiding van bestaande activiteiten die stikstofdepositie veroorzaken, door een overschot aan stikstof wordt belemmerd. 

  19. NAJK, Brief aan IPO en provincies naar aanleiding van stikstofmaatregelen, 10 oktober 2019 

  20. Leeuwarder Courant, Fryslân trekt zich terug uit stikstofregels na boerenprotest bij Provinsjehûs, 11 oktober 2019 

  21. Nieuwe Oogst, Nieuw boerenprotest bij provinciehuizen, 12 oktober 2019 

  22. Algemeen Dagblad, Boerenprotest Groningen loopt uit de hand, woede in Tweede Kamer, 14 oktober 2019 

  23. Nieuwe Oogst, Deel provincies schort stikstofbeleid op na boerenprotest, 14 oktober 2019 

  24. Minister van Landbouw, Natuur en Voedselkwaliteit, Kamerbrief Voortgang Natura 2000, 4 oktober 2019. Als een vergunning ruimte biedt voor een grotere capaciteit dan gerealiseerd is, dan geldt de feitelijk gerealiseerde capaciteit. In de landbouw betreft dit de stalcapaciteit. 

  25. BehandelingTweede Kamer van het wetsvoorstel Vaststelling van de begrotingsstaten van het Ministerie van Landbouw, Natuur en Voedselkwaliteit (XIV) en het Diergezondheidsfonds (F) voor het jaar 2020 ( 35300-XIV ), 10 oktober 2019 

  26. Interview Rik Grashoff, 12 mei 2021 

  27. Nieuwe Oogst, Deel provincies schort stikstofbeleid op na boerenprotest, 14 oktober 2019 

  28. Algemeen Dagblad, Provincies zwichten voor boerenprotest: stikstofregels worden versoepeld, 29 november 2019 

  29. Ministerie van Landbouw, Natuur en Voedselkwaliteit, Nadere afspraken met provincies over beleidsregels, 4 december 2020 

  30. Provinciale beleidsregels, zoals bijvoorbeeld van Noord-Brabant, 10 oktober 2019 

  31. Antwoord op vragen uit de vaste commissie voor Landbouw, Natuur en Voedselkwaliteit van 9 november 2020 over het wetsvoorstel stikstofreductie en natuurverbetering 

  32. Interview Henk Ullenbroeck, 14 mei 2021 

  33. Website CO2-opslagbedrijf Porthos 

  34. Financieele Dagblad, Rotterdamse haven stoomt op naar duurzaam, maar met meer stikstof, 31 maart 2021 

  35. Milieurapport Porthos, aanvulling naar aanleiding van het voorlopig advies van 

  36. Interview Gerben-Jan Gerbrandy, 12 mei 2021 

  37. Blijkt uit antwoord op vragen van Investico 

  38. Alle berekeningen zijn terug te vinden in de verantwoording 

  39. Planbureau voor de Leefomgeving, Analyse stikstof-bronmaatregelen, 24 april 2020: De uitstootreductie van het totaal aan maatregelen heeft een bandbreedte van 15,6 - 23,6 miljoen kilogram 

  40. Commissie m.e.r., Toetsingsadvies over het milieueffectrapport, 21 april 2021 

  41. Provinciale beleidsregels, zoals bijvoorbeeld van Noord-Brabant, 12 december 2019 

  42. Wetgevingsoverleg Tweede Kamer, Spoedwet aanpak stikstof, 4 december 2020 

  43. Hekkelman Advocaten, Stikstofuitspraken ViA15 en Logtsebaan en consequenties voor de praktijk, 22 januari 2021 

  44. Mailwisseling Investico - Ministerie van Landbouw, Natuur en Voedselkwaliteit, mei 2021 

  45. Interview Kees Bastmeijer, 18 mei 2021 

  46. Interprovinciaal Overleg, Meer verantwoordelijkheid voor ondernemers door uitspraak Logtsebaan, 8 februari 2021 

  47. Mailwisseling Investico - Ministerie van Landbouw, Natuur en Voedselkwaliteit, mei 2021 

  48. Interview Peter Drenth, 30 april 2021 

Wilt u onafhankelijke onderzoeksjournalistiek ondersteunen? Word Vriend van Investico

U las de longread van dit onderzoek. Heeft u naar aanleiding hiervan een tip? Neem contact met ons op

Verdedig de rechtsstaat. Steun onafhankelijke onderzoeksjournalistiek in Nederland.

We hebben al 0 nieuwe vrienden van de 1000.

Word vriend