Nederlanders in Vinex-wijken door het hele land stemden gemiddeld meer op de PVV dan in het land als geheel. Dit soort wijken als De Reeshof bij Tilburg en het Ypenburg bij Den Haag werd rond de eeuwwisseling gebouwd aan de rand van grote steden. Tot de afgelopen verkiezingen was de VVD de grootste in de Vinex, maar nu leidt de PVV in 52 van de 69 wijken.

Investico en De Groene Amsterdammer onderzochten de stemresultaten van de afgelopen vijf verkiezingen. In stembureaus in, of aan de rand van, Vinex-wijken koos 24 procent van de stemmers voor de PVV, tegen 23,5% landelijk. Dat verschil is op het eerste gezicht niet heel groot, maar hier is sprake van een opmerkelijke een omslag, omdat juist deze doorgaans welvarende wijken met dure koophuizen niet eerder de weg naar populistisch-rechts hadden ingeslagen.

Bovendien stemden Vinex-bewoners vaak meer PVV dan de stad waar hun wijk aan vast ligt. In bijna tweederde van de Vinex-wijken was dat geval. De bewoners van Ypenburg kozen bijvoorbeeld in grotere getale voor Wilders’ partij (29%) dan de rest van PVV-bolwerk Den Haag (21%). Dat geldt ook voor De Hazendans in Maastricht, en De Reeshof in Tilburg.

Op zoek naar een verklaring voor de omslag naar de PVV vergeleken we de uitslagen met data die het CBS bijhoudt over wijken en buurten, gegevens over het leefklimaat en politiestatistieken. Daaruit blijkt dat de huizenprijzen in Vinex-wijken onverminderd hoog blijven, de energiekosten minder zijn gestegen dan in de rest van het land, en er zijn minder meldingen van overlast dan gemiddeld. Op plekken waar het aantal bewoners met een niet-westerse migratieachtergrond toenam, was er geen correlatie met een stijging in het aantal PVV-stemmers.

Wel blijken Vinex-wijken waarin de voorzieningen verder weg liggen, van scholen tot cafés en van supermarkten tot snelwegopritten, vaker PVV te stemmen. Ook was er een correlatie met de leeftijdsverdeling in de wijk: Wilders scoort beter in Vinex-wijken waar relatief meer jongeren (tussen de 15 en 25) en oudere werkenden (tussen de 45 en 65) wonen. Dat zou kunnen wijzen op het groeiende woningtekort: ouders zien dat hun studerende of net-werkende kinderen het ouderlijk huis niet kunnen verlaten.

Hoewel de PVV pas tijdens de laatste verkiezingen echt doorbrak, zijn rechts-populistische partijen al langer populair in de ‘suburbs’ van grote steden, zegt Wouter van Gent, geograaf aan de Universiteit van Amsterdam. Hij onderzoekt deze populariteit sinds 2012 en kon ook geen verband vinden met de etnische samenstelling van de wijk.. De rechtse stemmer in de Vinex keert zich vooral af van de waarden van de nabijgelegen stad, zegt hij: ‘Die wordt geassocieerd met criminaliteit, onveiligheid, armoede, drukte en viezigheid.’

‘Nederlanders beginnen hun vertrouwen in een werkende overheid te verliezen’, duidt Josje den Ridder, onderzoeker bij het Sociaal en Cultureel Planbureau (SCP) de omslag naar de PVV. Zij doet via enquêtes en focusgroepen onderzoek naar de stemming in Nederland. ‘Sinds 2021 is het maatschappelijk pessimisme en de onvrede over de politiek een stuk groter dan eerder. Mensen ervaren een machteloosheid, hebben het gevoel dat ze geen grip hebben. Ze gaan zich afvragen: heeft de overheid hier eigenlijk wél grip op?’