Zeker 125 duizend mensen slikken veel te lang verslavende slaap- en kalmeringsmiddelen. De medicijnen mogen maximaal twee weken achter elkaar gebruikt worden, omdat de werking afneemt en de kans op verslaving steeds groter wordt.

De medicijnen, behorend tot de groep benzodiazepinen (benzo’s), worden vooral voorgeschreven door de huisarts, maar ook door psychiaters. Huisartsen handelen door benzo’s langer voor te schrijven in strijd met de eigen richtlijn, die stelt dat artsen maar eenmalig maximaal 5 tot 10 tabletten mogen voorschrijven.

In totaal gebruiken 125.100 mensen benzo’s meer dan 365 dagen per jaar, dat blijkt uit cijfers die tot nu toe niet publiek waren, maar zijn opgevraagd door Investico voor Trouw en de Groene Amsterdammer bij de Stichting Farmaceutische Kengetallen (SFK). Dit zijn de mensen die hun medicijnen ophalen bij de apotheek. 272.100 mensen slikken de medicijnen meer dan acht maanden, 410.300 mensen vier maanden.

Vorig jaar kregen ruim 1.2 miljoen Nederlanders deze middelen voorgeschreven. De NHG-richtlijn van huisartsen stelt dat zij ‘chronisch gebruik’ moeten aanpakken. Maar de huisarts moet volgens de richtlijn pas met zijn patiënt de afbouw bespreken als die in drie maanden meer dan zestig dagen benzo’s slikt.

Het Nederlands Huisartsen Genootschap, de opsteller van de richtlijn, weet niet of huisartsen zich aan deze richtlijn houden. ”We kunnen niet in de spreekkamer kijken”, zegt een woordvoerder. Wel erkent het NHG dat er ‘knelpunten’ zijn bij de uitvoer van de richtlijn, onder andere omdat huisartsen niet altijd genoeg tijd hebben om patiënten te helpen afbouwen.

“Onnodig langdurig gebruik is onwenselijk in verband met de mogelijke afhankelijkheid”, zegt het Ministerie van Volksgezondheid, Welzijn en Sport in een reactie op de cijfers. “De werkdruk in de huisartsenzorg is hoog.” Vorig jaar kregen huisartsen daarom meer tijd per patiënt toegewezen in een breed ondersteund akkoord (IZA). Het ministerie hoopt dat huisartsen zo meer tijd in de spreekkamer kunnen nemen en daardoor minder onnodige medicatie voorschrijven. De extra tijd kunnen huisartsen ook gebruiken voor de afbouw.

Vijftien jaar geleden nam het kabinet maatregelen om verslaving te voorkomen. Benzodiazepinen worden sinds 2009 in de regel niet meer betaald uit het basispakket van de zorgverzekering. Uit de cijfers van SFK blijkt dus dat in 2023 meer dan 800 duizend patiënten de medicatie zelf betaalden. Waarschijnlijk krijgt de rest van de gebruikers, 400.000 mensen, de medicijnen vergoed omdat ze een permanente angststoornis of epilepsie hebben.

Het ontmoedigingsbeleid heeft dus geen groot effect gehad, ziet apotheker Anke Lambooij van het Instituut Verantwoord Medicijngebruik. “Het gebruik van de benzodiazepinen in Nederland is nog steeds ongezond hoog”, vindt zij.

Een verklaring daarvoor is de relatief lage prijs: een pakje van het vaak voorgeschreven slaapmiddel oxazepam waar je een week mee doet kost de eerste keer rond de 16 euro. Herhaalrecepten zijn een tientje goedkoper.

Onduidelijk is ook hoe vaak gebruikers benzo’s, of soortgelijke medicijnen, bestellen via internet. Op het internet worden scheikundige klonen van bestaande benzodiazepinen aangeboden, de zogenoemde designer benzo’s. Verslavingsartsen zien dat steeds meer gebruikers zich aanmelden in klinieken. Recent nam de Tweede Kamer een wet aan om designer drugs zoals XTC en 3MMC te verbieden, maar hier vallen de varianten van benzodiazepinen nog niet onder.