Van de ruim 43 duizend instellingen met een ANBI-status voldoet bijna de helft niet aan de financiële publicatieverplichting. Vier procent heeft zelfs geen werkende website, hoewel de Belastingdienst dat eist. Dat blijkt uit onderzoek door Platform voor onderzoeksjournalistiek Investico en het datajournalistieke platform Pointer (KRO-NCRV).
Algemeen nut beogende instellingen (ANBI) kosten de schatkist jaarlijks ruim een half miljard euro aan belastingvoordelen. Organisaties met een ANBI-status moeten jaarcijfers binnen zes maanden publiceren om gecontroleerd te kunnen worden door de overheid. Die verplichting wordt massaal ontdoken, blijkt uit het onderzoek van Investico en Pointer mede voor de Groene Amsterdammer, Reporter Radio en Trouw.
Publicatieplicht
Niet alleen had bijna de helft van de ANBI’s twee maanden na de deadline de jaarcijfers nog niet online staan; bijna een derde had ook over 2017 nog geen jaarcijfers gepubliceerd. 1.548 van de ruim 43 duizend ANBI’s hadden zelfs geen website of webpagina waardoor de publicatieplicht sowieso niet gecontroleerd kan worden.
Eind 2016 bleek uit een evaluatie van de Belastingdienst zelf al dat er geen sluitende controle is op de instellingen met een ANBI-status. In dat jaar werden 3.090 instellingen op de publicatieplicht gecontroleerd. Bij 200 instellingen is toen de status ingetrokken.
‘Het is niet goed als een stichting in juli van dit jaar nog geen jaarverslag over 2018 heeft gepubliceerd’, laat de Belastingdienst desgevraagd weten. Als een ANBI aan een of meerdere criteria van de publicatieverplichting niet voldoet, neemt de dienst contact op om de omissie te herstellen. Ook kan het aanleiding zijn tot uitgebreider onderzoek.
De onafhankelijke keurmerkorganisatie voor goede doelen CBF is strenger dan de Belastingdienst in haar beoordeling van instellingen, blijkt uit het onderzoek. De afgelopen drie jaar voldeden 112 organisaties die de zogeheten CBF-Erkenning hadden of aanvroegen niet aan de criteria. Volgens het register hebben 27 daarvan nog steeds de ANBI-status. De Belastingdienst laat weten dat een intrekking of afwijzing van de CBF-Erkenning voor hen ‘een signaal is om de instelling in controle te nemen’.
‘Algemeen nut’ is weinig controleerbaar
De belangrijkste voorwaarde voor een ANBI-status; het nastreven van ‘algemeen nut’, is volgens experts nauwelijks te controleren. De criteria zijn amper gedefinieerd in de wet. ‘De Belastingwetgeving is in noodgang door de Tweede Kamer gejaagd. Er is geen fundamentele discussie gevoerd over wat wij algemeen nuttig vinden’, zegt belastingrechtexpert Sigrid Hemels. ‘Daardoor is er nu veel onduidelijkheid en onzekerheid, zowel bij ANBI’s als de Belastingdienst.’
Sinds 2008 kunnen Nederlandse en buitenlandse instellingen een ANBI-status krijgen. Die levert meerdere belastingvoordelen op. Een ANBI betaalt geen erf- of schenkbelasting over erfenissen en schenkingen. Ook kunnen de instellingen in aanmerking komen voor teruggave van de energiebelasting. Daarnaast zijn giften aan ANBI’s aftrekbaar, wat weer voordelig is voor donateurs.
De ANBI-regeling kost inmiddels meer dan een half miljard euro per jaar: 374 miljoen door giftenaftrek, 215 miljoen euro door de vrijstelling van erf- en schenkbelasting. De overheid betaalt instellingen weliswaar niet actief, zoals bij subsidies, maar ANBI’s maken gebruik van fiscale voordelen waardoor er minder belasting binnenkomt.
Methode
Investico en Pointer deden een willekeurige, representatieve steekproef over 381 ANBI’s. De data komen uit het ANBI-register van de Belastingdienst met 43.268 instellingen. 181 ANBI’s (48 procent) had op 12 september 2019 geen jaarverslag van 2018. Dat is ruim twee maanden na deadline. 62 ANBI’s (16 procent) had alleen een jaarverslag van 2017. Bijna een derde van de ANBI’s had dus een (verouderd) jaarverslag uit 2016 of eerder, of helemaal niets. De open data van de Belastingdienst zijn geraadpleegd op 3 september 2019. Voor de steekproef geldt een marge van 5 procent bij een betrouwbaarheidsinterval van 95 procent.
Verder lezen
Dit onderzoek is verschenen in Pointer, Trouw en De Groene Amsterdammer. Wij publiceerden ook een geannoteerde versie van het hele onderzoek, met verwijzingen naar de gebruikte bronnen.
Deze publicatie is tot stand gekomen met steun van het Fonds Bijzondere Journalistieke Projecten – fondsbjp.nl
