Instellingen voor psychiatrische zorg slagen er niet in de isoleercel uit te bannen. Het doel om uiterlijk 1 januari 2020 ‘separeervrij’ te zijn, wordt door geen van hen gehaald. In een kwart van de klinieken steeg de afgelopen jaren zelfs het aantal uren dat psychiatrisch patiënten gedwongen werden opgesloten.

Dat blijkt uit onderzoek van Platform voor onderzoeksjournalistiek Investico voor dagblad Trouw en De Groene Amsterdammer naar het isoleren van problematische patiënten. Veertien grote GGZ-instellingen beloofden in juni 2016 op eigen initiatief de separeercel af te schaffen. ‘Een GGZ zonder separeercellen is mogelijk’, stelden ze in het zogeheten ‘Dolhuys manifest’.

Die belofte kan echter niet worden nagekomen, erkennen de instellingen nu. Tussen 2014 en 2017 separeerden ruim een kwart van de GGZ-instellingen niet minder maar méér uren, en bij nog kwart nam het aantal uren nauwelijks af. In andere klinieken was er wel een daling. Over de hele linie werd in 2017 nog 334 duizend uur gesepareerd; slechts 9,3 procent minder dan in 2014.

‘Super uitdagende’ patiënten

Voor een kleine groep patiënten is separatie vrijwel onvermijdelijk, constateren bijna alle geraadpleegde instellingen. Het gaat om patiënten die door een combinatie van drugs, psychose, agressiviteit en fysieke kracht ‘super uitdagend’ zijn voor de behandelaars. Omdat ‘lichtere’ gevallen nu thuis, elders of niet worden behandeld, is de concentratie in van zulke patiënten met zware en complexe problematiek in klinieken nu veel hoger dan voorheen.

Tegelijk kampen instellingen met grote tekorten aan deskundig personeel, die ze proberen te compenseren door een groeiende inzet van goedkopere ‘zorgbeveiligers’ zonder scholing in de psychiatrie. ‘De agressie moet uit de samenleving, maar dat betekent dat hij op onze afdeling komt’, zegt geneesheer-directeur Arnoud Jansen van GGZ-instelling Dimence Groep, een van de ondertekenaars van het manifest. Het stijgend aantal separatie-uren in zijn kliniek wordt volgens hem veroorzaakt door een klein aantal patiënten, dat langdurig van anderen moet worden gescheiden.

GGZ Eindhoven, een andere ondertekenaar van het manifest, zegt dat haar cijfers van jaar tot jaar veranderen en noteerde vorig jaar een lichte stijging van het aantal separatie-uren. Geneesheer-directeur Joris Hendrickx: ‘Het is een gigantisch mooie ambitie die ik nog niet wil opgeven, maar ik ben er niet ten volle van overtuigd dat het op dit ogenblik mogelijk is.’ Vijf jaar geleden had de instelling nog niet zo’n grote personeelskrapte, is zijn verklaring. ‘Niemand separeert voor zijn plezier. De reden is dat wij een bepaald gevaar niet op een andere manier afgewend krijgen.’

Kliniek GGZ Centraal zegt het voorgenomen doel wél te gaan halen. De ouderwetse isoleer- of separeerruimten worden in de instelling vervangen door ‘extra beveiligde kamers’. Ook die ruimtes kunnen op slot en houden patiënten geïsoleerd, maar achter een glazen wand met luxaflex en meer luxe, privacy en toezicht in de cel die nu ‘kamer’ wordt genoemd. Formeel geldt deze behandeling overigens nog steeds als ‘separatie’.

Geen zicht op de cijfers

De discussie over het halen van de doelstelling wordt gecompliceerd doordat cijfers onderling slecht vergelijkbaar zijn. In 2012 werden GGZ-instellingen verplicht om op een uniforme manier alle zogeheten ‘dwangmaatregelen’ te registreren. Een jaar voor de ondertekening van het manifest kwam daar echter de klad in, toen het ministerie van Volkskgezondheid de registratie overdroeg aan een stichting die wordt gefinancierd door de zorgverzekeraars.

Op dit moment is er hierdoor ‘geen enkel zicht op de landelijke ontwikkelingen’, zegt onderzoeker Eric Noorthoorn. De gehanteerde, nog niet eerder in de media gepubliceerde  cijfers uit het onderzoek komen van Zorginstituut Nederland. Die zijn gebaseerd op data die instellingen zelf aan de Inspectie voor de Gezondheidszorg doorgeven. Dit wordt niet gecontroleerd en de definitie van ‘seperatie’ is hierin mogelijk niet hetzelfde, waarschuwt Noorthoorn. Het totaal aantal gesepareerde uren in 2017 was waarschijnlijk nog hoger dan de gemelde 334 duizend uur.