De financiers van fossiel

Fossiele bedrijven blijven uitbreiden dankzij Nederlandse bankiers en advocaten

Nieuws

ING en ABN Amro sinds 'Parijs' betrokken bij 100 miljard aan fossiele obligaties

Sinds de totstandkoming van het Parijsakkoord eind 2015 hielpen ING en ABN Amro olie-, gas- en kolenbedrijven om meer dan 100 miljard euro aan obligaties uit te schrijven. Het gaat daarbij specifiek om bedrijven die nu nog nieuwe gas- en olievelden aanboren, of anderszins hun fossiele operaties uitbreiden. Terwijl er momenteel veel politieke aandacht is voor fossiele overheidssubsidies, blijken ook Europese banken weinig haast te maken met het vergroenen van hun werkzaamheden.

Dat blijkt uit Fossil Finance, een onderzoek van Platform Investico en Follow the Money, in samenwerking met tien internationale media, waaronder The Guardian, Le Monde en El País. Van ruim 1600 obligaties van zulke fossiele bedrijven, ter waarde van in totaal een biljoen (duizend miljard) euro, werd onderzocht welke banken hierbij betrokken waren.

Blijf op de hoogte van onze onderzoeken. Meld je aan voor de nieuwsbrief

De afgelopen jaren hebben de meeste Europese en Amerikaanse banken beloofd minder te gaan investeren in fossiele activiteiten, of zelfs te stoppen met het direct financieren van nieuwe olie- en gasprojecten. Tegelijkertijd nam het wereldwijde bedrag aan jaarlijks uitgeschreven obligaties voor uitbreidende fossiele bedrijven toe van 96 miljard in 2016 naar 248 miljard in 2020. In 2021 en 2022 was dat bedrag lager, maar de eerste helft van 2023 duidt alweer op een toename.

Het mogelijk maken van obligaties is een onderbelichte manier hoe banken fossiele bedrijven bijstaan. Met een obligatie haalt een bedrijf geld op bij beleggers en om die investeerders te vinden schakelt het bedrijf banken in, die daar commissie voor krijgen. Het geld dat een olie-, gas- of kolenbedrijf ophaalt met een obligatie gaat vrijwel altijd in de algemene pot. Het bedrijf kan dan vrijelijk over het bedrag beschikken, en het dus ook voor fossiele uitbreiding gebruiken.

Financeringsteun

ING kondigde vorig jaar nog aan te stoppen met het financieren van nieuwe olie- en gasvelden. Toch was de bank sindsdien betrokken bij 10 obligaties, voor een totaal van 10 miljard euro, van Amerikaanse en Noorse bedrijven die nieuwe olie- en gasvelden aanboren. In een reactie laat ING weten dat dit nieuwe beleid alleen ‘projectfinanciering’ betreft. ING staat geen bedrijven meer bij die specifiek geld ophalen voor het openen van een nieuw olie- of gasveld, maar als diezelfde bedrijven geld ophalen voor algemeen gebruik, dan kan de bank daar nog wel bij helpen.

ABN Amro sluit financiering voor nieuwe olie- en gasvelden niet uit, maar zegt sinds 2018 wel te stoppen met het financieren van fossiele activiteiten in het Noordpoolgebied. Toch was de bank in 2021 betrokken bij een obligatie van het Noorse oliebedrijf Aker BP, dat dit jaar nog aankondigde haar activiteiten in de Arctische Barentszee te willen uitbreiden. ABN Amro laat in reactie weten dat de bank “onder voorwaarden” en “case by case” toch uitzonderingen toe te staan op haar beleid.

Volgens klimaatexperts moet onmiddellijk worden gestopt met het ontginnen van nieuwe olie- en gasvelden, wil de wereld een kans maken om in 2050 klimaatneutraal te zijn. “Het kan eigenlijk niet dat banken hiermee door blijven gaan,” zegt Pieter Pauw, onderzoeker klimaatfinanciering aan de Technische Universiteit Eindhoven. “Ook financiële stromen moeten in lijn gebracht worden met Parijs. Maar ze blijven zich richten op olie en gas.”

Wereldwijd schreven uitbreidende fossiele bedrijven sinds ‘Parijs’ ruim 1600 obligaties uit. Het Mexicaanse staatsoliebedrijf Petroleos Mexicanos haalde het meeste geld op, maar ook Shell, het Braziliaanse Petrobras en het Russische Rosneft staan in de top 5. Ze roepen daarbij doorgaans de hulp in van Amerikaanse banken: JP Morgan, Citi en Bank of America waren bij de meeste obligaties betrokken. Maar ook Deutsche Bank, de Britse grootbanken HSBC en Barclays, en het Franse Crédit Agricole en BNP Paribas bleven fossiele bedrijven bijstaan. Bijna honderd obligaties hebben een looptijd tot na 2050, terwijl de volledige economie dan klimaatneutraal moet zijn volgens het Parijsakkoord.

Bij het uitgeven van obligaties zijn naast banken ook advocatenkantoren betrokken. Die geven juridisch advies en stellen de voorwaarden van een obligatie op. Zo gaf Zuidas-kantoor De Brauw Blackstone Westbroek juridisch advies aan Shell bij 24 verschillende obligaties. Ook kantoren als Clifford Chance, Allen & Overy en Pels Rijcken gaven juridisch advies bij de onderzochte fossiele obligaties. De Brauw Blackstone Westbroek stelt niet in te gaan op vragen over cliënten, de andere kantoren waren niet beschikbaar voor commentaar.

Deze kantoren dragen mede verantwoordelijkheid voor de CO2-uitstoot die met deze obligaties gepaard gaat, zegt klimaatonderzoeker Pauw: “Als je oliebedrijven helpt om die deals rond te krijgen, heb je zelf ook olie aan je vingers kleven.”

Fossiele bedrijven blijven schadelijke megaprojecten openen

Sinds de totstandkoming van het Klimaatakkoord van Parijs eind 2015 zijn zeker 58 fossiele megaprojecten geopend. Deze nieuwe gasbellen, olievelden en kolenmijnen zullen allemaal meer dan een gigaton CO2 uitstoten en dragen daarmee aanzienlijk bij aan de opwarming van de aarde. Bij drie van die projecten is Shell betrokken. Wereldwijd zijn nog tenminste 128 van zulke fossiele projecten gepland of in ontwikkeling.

Dat blijkt uit het Carbon Bombs-project, dat werd opgezet door de Franse ngo’s Data for Good en Éclaircies. De onderzoekers verzamelden informatie over de grootste 425 kolenmijnen en olie- en gasvelden in kaart, en brachten in kaart welke bedrijven die projecten beheren, en welke banken hen daarvoor financieren. Acht media uit zes Europese landen, waaronder The Guardian, Le Monde en Investico schrijven erover. Om de wereldwijde temperatuurstijging onder de 1,5 graad te houden, kan er nog ongeveer 400 gigaton CO2 uitgestoten worden. De uitstoot van al deze megaprojecten samen zal echter ruim twee keer zo groot zijn.

Blijf op de hoogte van onze onderzoeken. Meld je aan voor de nieuwsbrief

Shell is betrokken bij drie van de ‘carbon bombs’ die sinds 2016 werden geopend, één in Kazachstan en twee in Brazilië. Ook andere grote oliebedrijven als TotalEnergies, Chevron en ExxonMobil werken mee bij acht recent geopende olie- en gasvelden. Het overgrote deel van de recente projecten betreft echter kolenmijnen. In totaal gingen er 50 kolenmijnen in bedrijf sinds 2016, waarvan 42 in China.

De Franse ngo’s deden ook onderzoek naar de financiers van deze fossiele bedrijven. De Nederlandse banken ING en Rabobank hielpen een aantal olie-, gas- en kolenbedrijven aan geld. ING was sinds 2016 betrokken bij de financiering van bijna 8 miljard euro, onder andere voor het Zwitserse Glencore, volgens haar website ‘een van de grootste kolenproducenten van de wereld’, en het Noorse bedrijf Aker BP, dat deelneemt aan een van de grootste olievelden van Europa. Rabobank hielp ruim 130 miljoen ophalen voor het Japanse conglomeraat Mitsubishi en Glencore. Die twee bedrijven zijn met name betrokken bij grote steenkoolprojecten in Australië.

ING zegt in een reactie haar financiering voor kolenbedrijven af te bouwen tot ‘bijna nul’ in 2025. De bank is in 2021 gestopt met het specifiek financieren van nieuwe olie- en gasprojecten, maar stelt dat investeringen in het algemeen nog wel nodig blijven. ‘Daarom zullen we bedrijven die actief zijn in de olie- en gassector blijven financieren met algemene bedrijfsleningen en specifieke projectfinanciering voor bestaande olie- en gasvelden.’ Rabobank stelt in een reactie ‘al sinds 2017 geen directe financiering meer aan steenkoolwinning’ te verschaffen. Het Carbon Bombs project heeft de zestig grootste banken ter wereld meegenomen in de analyse. Het is niet duidelijk of andere Nederlandse banken of andere financiële bedrijven dit soort megaprojecten ook meefinancieren.

‘Dit zijn schokkende cijfers – verbazingwekkend dat dit nog steeds kan,’ zegt Pieter Pauw, onderzoeker klimaatfinanciering aan de Technische Universiteit Eindhoven. Volgens hem staat de opening van dit soort nieuwe megaprojecten in scherp contrast met de wereldwijde afspraak de opwarming van de aarde tot 1,5 procent te beperken. ‘Ook financiers moeten concluderen dat dit echt niet de bedoeling is. Maar dan gaat potentieel financieel rendement blijkbaar toch weer boven verantwoordelijkheidsgevoel.’

Dat Nederlandse banken de fossiele sector blijven faciliteren, bleek eerder dit najaar uit Fossil Finance, een internationaal onderzoek geïnitieerd door Investico en Follow the Money in samenwerking met De Groene Amsterdammer. Fossiele bedrijven schreven sinds het Parijs-akkoord in 2015 nog ruim 1600 obligaties uit, ter waarde van in totaal een biljoen (duizend miljard) euro. ING en ABN hielpen met het ophalen van ruim honderd miljard euro voor bedrijven die hun fossiele operaties nog altijd uitbreiden.

Verantwoording

Investico is radicaal transparant. In verantwoordingsdocumenten maken wij onze onderzoeksmethodes en resultaten openbaar zodat publiek en andere onderzoekers ons werk kunnen controleren en erop kunnen voortbouwen. In de longread van het onderzoek hieronder verwijzen noten naar het bronmateriaal. Wilt u meer weten over onze missie en methode? Lees meer

Onderzoek met bronnen

Fossiele bedrijven blijven uitbreiden dankzij Nederlandse bankiers en advocaten

In weerwil van hun beloftes blijven Nederlandse banken fossiele bedrijven financieren. Zo blijven de miljarden ongehinderd de olie- en gasindustrie binnenstromen.

I’m going to give you a speech without a joke, I am afraid.’ Mark Carney, de toenmalig gouverneur van de Bank of England, werd als humoristische spreker aangekondigd, maar moet zijn toehoorders in september 2015 teleurstellen.1 Klimaatverandering, zegt Carney op een chic gala voor verzekeraars, zal catastrofale gevolgen hebben. En dat gaat de financiële sector ook voelen: de levensstandaard zal dalen, economische crises zullen ontstaan. ‘Waarom doen we niet meer om dit aan te pakken?’

De gevolgen van klimaatverandering liggen verder in de toekomst dan de horizon van het bedrijfsleven, de politiek, en van financiële beleidsmakers als centrale banken. ‘Tegen de tijd dat klimaatverandering een bepalende kwestie wordt voor financiële stabiliteit, kan het te laat zijn.’ Carney noemt het de ‘tragedie van de horizon’: We staren een afgrond in, maar zullen, door ons kortetermijndenken, pas ingrijpen als het al te laat is. Het mag nu misschien klinken als een open deur, maar in 2015 is het een keerpunt in de financiële wereld.

In de daaropvolgende jaren lijkt het alsof de banken, verzekeraars en pensioenfondsen langzaamaan hun verantwoordelijkheid erkennen. Er is tegenwoordig geen bank meer die geen uitgebreid duurzaamheidsbeleid heeft. Financiële instellingen vormen allerlei coalities die het Parijsakkoord onderschrijven, ze starten groene beleggingsfondsen en beloven investeringen in fossiel juist af te bouwen.

Maar van dat laatste is nu, bijna acht jaar later, nog steeds nauwelijks sprake, blijkt uit onderzoek van Investico en Follow the Money, samen met tien internationale media, waaronder Le Monde, Handelsblatt en The Guardian.2 Als olie-, gas- en kolenbedrijven kapitaal nodig hebben, staan banken en advocatenkantoren nog steeds te trappelen om dat te faciliteren. Zelfs bedrijven die hun fossiele operaties uitbreiden, door bijvoorbeeld nieuwe olievelden aan te boren, blijven ze helpen.

Word nu Vriend van Investico en versterk de onderzoeksjournalistiek in Nederland

Steun ons

We onderzochten, mede voor De Groene Amsterdammer, welke banken en advocatenkantoren een cruciale rol spelen in het ophalen van geld voor olie- en gasbedrijven als Shell, TotalEnergies en Gazprom — bedrijven die hun fossiele activiteiten nog steeds uitbreiden. We stelden een database samen met daarin ruim 1600 obligaties die sinds het Klimaatakkoord van Parijs werden uitgeschreven door uitbreidende fossiele bedrijven. De onderzochte obligaties zijn in totaal ruim een biljoen (duizend miljard)3 euro waard. Bij honderd miljard daarvan waren ook de Nederlandse grootbanken ING en ABN betrokken.4

Nederland blijkt, mede vanwege het gunstige belastingklimaat, een spil in het ophalen van fossiel geld: meerdere oliemultinationals hebben hier hun financiële afdeling gevestigd. Zij vormen weer klandizie voor allerlei advocatenkantoren aan de Zuidas,5 die juridisch advies geven bij het opstellen van de obligaties. Zo blijven de miljarden ongehinderd de fossiele industrie binnenstromen.

De stille kracht van obligaties

‘Het belang van obligaties voor fossiele bedrijven is evident,’ zegt William de Vries, die ons een kort college ‘obligaties voor beginners’ geeft. De Vries kent de markt goed, hij noemt zichzelf een ‘echte obligatieman’. Hij werkt tegenwoordig bij Triodos, en daarvoor was hij jarenlang hoofd van de obligatie-afdeling van zakenbank Van Lanschot Kempen. 'Aandelen trekken altijd meer aandacht, maar de obligatiemarkt is vele malen groter.’6

Een olieveld of kolenmijn openen kost veel geld, legt De Vries uit, en een bedrijf wil dat niet volledig uit zijn eigen portemonnee betalen. ‘Dat gaat ten koste van het rendement van je aandeelhouders.’ Dus kiest het een mix aan andere financieringsvormen: het gebruikt wat eigen vermogen, neemt een directe lening bij de bank, en leent geld van investeerders, met de verplichting (of: ‘obligatie’) om dat bedrag na een vooraf bepaalde looptijd terug te betalen, plus maandelijks rente. ‘Dat geld investeert het bedrijf weer, om zo nog winstgevender te worden, waarna het weer meer kan lenen, et cetera.’

Ongeveer een derde van het door olie- gas- en kolenbedrijven opgehaalde geld komt uit obligaties.7 Voor het uitgeven daarvan, hebben bedrijven de bank hard nodig. Want banken gaan, als zogenaamde bookrunners, op zoek naar investeerders om die obligaties te kopen. Meestal gaat het om wat in de sector een ‘syndicaat’ van banken wordt genoemd: een groep bookrunners verspreid over de hele wereld, die elk in hun eigen gebied beleggers benaderen. Die zoektocht wordt een ‘roadshow’ genoemd: vroeger maakten banken letterlijk een tour langs grote beleggers om zo’n obligatie te promoten,8 maar in het tijdperk van videoconferenties is dat niet meer nodig. Banken lopen bij dit soort obligaties weinig risico, zegt De Vries: ze gaan rond bij grote beleggers die hun geld kwijt moeten. ‘En ze krijgen er commissie voor, gemiddeld 0,25 procent9 van het totale bedrag. Het is voor de meeste banken een zeer winstgevende business’.

En er is nog iets voordeligs aan obligaties. Een directe lening aan een bedrijf als Shell, is zichtbaar op de balans van een bank. Maar als die bank een bedrijf aan een obligatie helpt, is haar eigen rol gecamoufleerd. Zo kunnen banken toch blijven verdienen aan de fossiele sector, zelfs als ze beloven haar zelf niet meer te financieren. ‘Het zal niemand wat zeggen als er een bank in het syndicaat van Shell zit,’ zegt De Vries, ‘Terwijl ze daarmee net zo goed faciliteren dat een fossiel bedrijf aan financiering komt.’

Projectfinanciering en het Parijsakkoord

Om in 2050 CO2-neutraal te zijn, moeten we onmiddellijk stoppen met het openen en ontginnen van nieuwe olie- en gasvelden. Dat zeggen niet alleen ngo’s als Milieudefensie en Just Stop Oil, maar dat was ook de conclusie van het Internationaal Energieagentschap (IEA) in 2021:10 elk nieuw olie-, gas- of kolenproject brengt de Parijsdoelen verder uit zicht.

Investico wilde uitvinden hoeveel geld er sinds het sluiten van het Parijsakkoord wereldwijd werd opgehaald door fossiele bedrijven die hun operaties nog wél uitbreiden, en welke banken en advocatenkantoren dat mogelijk maakten. Samen met Follow the Money verzamelden we de obligaties van die bedrijven, én alle financiële en juridische spelers die betrokken waren bij het uitschrijven ervan (zie methode in kader).11

Ruim 1600 obligaties vonden we, ter waarde van in totaal meer dan een biljoen (duizend miljard) euro.12 Het bedrijf dat het meeste geld ophaalde was het Mexicaanse staatsoliebedrijf Petroleos Mexicanos (115 miljard euro), maar ook Shell staat in de top vijf.13 Het totaal aan opgehaalde obligaties nam bovendien sterk toe sinds ‘Parijs’: waar in 2016 in totaal nog 97 miljard aan uitbreidingsobligaties werden uitgeschreven, piekte dat bedrag in 2020 met 248 miljard. In 2022 was dat bedrag lager, maar voor 2023 is alweer een toename te zien.14 Sommige leningen lopen bovendien enorm lang: 94 van de obligaties hebben een looptijd tot voorbij 2050,15 terwijl de economie dan klimaatneutraal moet zijn volgens het Akkoord van Parijs.

De banken die het vaakst helpen om fossiele miljarden op te halen16, komen uit Amerika. JP Morgan voert de lijst aan: de Amerikaanse megabank assisteerde bij het ophalen van ruim 636 miljard euro. Citi en Bank of America maken de top drie compleet. Meteen daarna volgt Deutsche Bank, dat betrokken was bij in totaal ruim 400 miljard aan fossiele schuld. Andere Europese banken die veel fossiele bedrijven helpen zijn het Britse HSBC en Barclays, de Franse giganten Crédit Agricole, BNP Paribas en Société Générale, het Zwitserse Crédit Suisse en het Spaanse BBVA.17

Al deze banken leggen op gelikte webpagina’s met foto’s van bossen, zeeën en zonnepanelen uit welke rol zij spelen in de transitie naar een duurzame wereld.18 En allemaal zijn ze lid van de Net Zero Banking Alliance (NZBA), de organisatie onder de vlag van de VN die werd opgericht door de Britse bankier Mark Carney,19 die in 2015 de financiële wereld nog opschudde met zijn speech. De deelnemende banken beloven dat ze ‘ambitieuze klimaatactie’ zullen ondersteunen om de hele economie in 2050 klimaatneutraal te maken.20

Wel financiering voor de algemene schatkist

‘Wij willen een bancaire leider zijn in het bouwen van een duurzame toekomst,’ schrijft ING in haar duurzaamheidsbeleid. ‘Als mondiale bank, met miljarden die door onze boeken gaan, hebben wij enorme mogelijkheden om een positieve impact te maken.’21 De Britse NGO ShareAction, die duurzaamheid in de financiële sector wil bevorderen, stelde recent nog dat ING het op twee na verst doorgevoerde klimaatbeleid heeft van alle grote Europese banken.22

Toch assisteerde ING sinds 2016 bij meer dan 100 obligaties van uitbreidende fossiele bedrijven, ter waarde van in totaal ruim 83 miljard euro.23 Verschillende Texaanse olie- en gasbedrijven vonden in ING bijvoorbeeld een manager voor hun obligaties24, net als het Noorse oliebedrijf Aker BP25 en Energean, een bedrijf dat gas wint voor de kust van Israel.26 Zelfs nadat ING vorig jaar expliciet maakte niet langer nieuwe gas- en olievelden te financieren en in plaats daarvan meer in te zetten op de financiering van groene energieprojecten, bleef de bank geld ophalen voor bedrijven die nog wél uitbreiden.27

Alleen de kleine lettertjes op de website van ING verraden dat de bank vooralsnog alleen stopt met financieringen van specifieke uitbreidingsprojecten als het openen van een nieuw gasveld.28 Maar als het opgehaalde geld in de algemene schatkist van een fossiel bedrijf vloeit, dan past het wel binnen het ING-beleid. Daarmee lijkt dat uitsluitingsbeleid vooral symbolisch. Want fossiele bedrijven halen zelden geld op voor één specifiek project.29 Meestal gaat het om ‘algemene bedrijfsdoeleinden’ of ‘werkkapitaal’. Dat betekent dat het fossiele bedrijf vrijelijk kan beschikken over opgehaalde gelden.

In een reactie stelt ING dat het een van de kleinere partijen is op de obligatiemarkt.30 De bank stelt dat het vorig jaar duidelijk heeft gecommuniceerd dat het niet zou stoppen met alle vormen van financiering voor uitbreidende fossiele bedrijven. Ten slotte zegt ING bezig te zijn haar doelstellingen en rapportage over de gehele olie- en gasketen uit te breiden.

ABN Amro was sinds ‘Parijs’ betrokken was bij 42 miljard31 aan fossiele obligaties. De bank belooft sinds 2018 bepaalde investeringen uit te sluiten, zoals nieuwe kolencentrales, financiering van kerncentrales, en verkennings- en productieactiviteiten naar olie- en gas in het kwetsbare Noordpoolgebied.32 Toch hielp ABN, met 4 andere Europese banken, de Noorse oliegigant Aker BP in 2021 nog een obligatie van 750 miljoen euro naar de markt te brengen.33 Aker BP wint dagelijks vierhonderdduizend vaten olie34, een deel daarvan in de Arctische Barentszzee.35 Het bedrijf wil zijn activiteiten in het Noordpoolgebied bovendien uitbreiden.36

In een reactie stelt ABN Amro ‘de Arctic op verschillende manieren gedefinieerd wordt.’37 De bank kan geen commentaar geven op haar werkzaamheden voor individuele klanten, maar zegt wel dat ze ‘onder voorwaarden en case by case’ uitzondering kan toestaan op haar beleid om niet te werken met oliebedrijven in het Noordpoolgebied. Meer algemeen zegt de bank haar financiering van olie- en gasproductie terug te willen dringen van 1,3 miljard euro in 2021 naar 1 miljard euro in 2030.38

Via Nederlandse wegen

In de ruim 1600 onderzochte obligaties valt nog iets anders op: opmerkelijk veel worden uitgeschreven door Nederlandse fossiele bedrijven. Alleen in de VS, China en Canada halen fossiele bedrijven vaker schuld op.39 Deels komt dat doordat Shell, inmiddels Brits maar tot voor kort nog ‘Royal Dutch’, haar obligaties binnenhaalt via een bv in Den Haag.40 Maar er is ook een verzameling multinationale oliebedrijven die hier hun financiële tak gevestigd hebben.

Het Braziliaanse Petrobras bijvoorbeeld, vergaarde 38 miljard via een vestiging op het Weena in Rotterdam.41 De Spaanse olie- en gasmaatschappij Repsol42, ook bekend van haar tankstations, ontving 5 miljard in de statige Haagse Koninginnegracht, en bij LUKoil43, een van de grootste aardolieproducenten uit Rusland, stroomt het geld binnen vanaf de 24e etage van een gebouw op de Amsterdamse Zuidas. Petrobras laat in een reactie weten dat het gemakkelijker geld op kan halen met een bedrijf dat buiten Brazilië is gevestigd.44 Repsol en LUKoil waren niet bereikbaar voor commentaar. ‘Bedrijven hoefden in Nederland lang geen belasting in te houden over de rente van dit soort leningen’, zegt hoogleraar belastingrecht Jan Vleggeert.45 ‘Nu is zo’n belasting er wel46, maar is die relatief makkelijk te omzeilen. Dat maakt het voor deze bedrijven gunstig om hun geld in Nederland op te halen.’

Die Nederlandse financierings-bv’s zetten weer andere bedrijven aan het werk. Zo zijn er bij het uitgeven van een obligatie altijd advocaten betrokken: die stellen bijvoorbeeld voorwaarden op, en leggen vast wat er gebeurt als het bedrijf failliet gaat. En omdat het om miljarden euro’s gaat, willen oliebedrijven en investeerders wel dat het juridisch gezien allemaal klopt.

‘Een obligatie komt niet tot stand zonder advocatenkantoren’, zegt Marijn Schoonewille, partner Financiële Markten bij Loyens & Loeff, een groot advocatenkantoor aan de Zuidas. ‘Daarmee zijn we onderdeel van de financiering van fossiele partijen. Niet het belangrijkste onderdeel, maar we spelen wel een rol.’ Zijn werkgever gaf juridisch advies voor obligaties van het Britse oliebedrijf BP, al waren die werkzaamheden volgens Schoonewille ‘heel beperkt’.47 Ook adviseerde Loyens & Loeff Schlumberger NV, een op Curaçao geregistreerd bedrijf dat wereldwijd metingen voor olieboringen uitvoert.48

Loyens & Loeff is bij lange na niet de enige: Nederlandse advocatenkantoren hielpen fossiele bedrijven om ruim 43 miljard aan obligaties uit te schrijven.49 Kantoren als Allen & Overy en Pels Rijcken, bijvoorbeeld. En als Shell geld wil ophalen, dan belt de oliegigant bijna altijd De Brauw Blackstone Westbroek.50

Investico werkt altijd samen met andere media. Zo versterken we de onderzoeksjournalistiek in Nederland.

Lees meer over ons

‘De Brauw’ is het grootste advocatenkantoor van Nederland51, en houdt kantoor in een enorm kantoorgebouw aan de Zuidas dat ‘The Rock’ wordt genoemd.52 Bij alle door Shell uitgegeven obligaties gaf De Brauw juridisch advies. Op haar website noemt het advocatenkantoor haar klimaatportefeuille ‘ongeëvenaard’.53 Het kantoor noemt een aantal voorbeelden daarvan, waaronder het bijstaan van gasbedrijf NAM in aardbevingszaken in Groningen, en het verdedigden van Shell in een rechtszaak aangespannen door Milieudefensie. In een reactie stelt De Brauw niet in te gaan op vragen over cliënten of zaken54, Allen & Overy en Pels Rijcken waren niet beschikbaar voor commentaar.

Schoonewille, de partner bij Loyens & Loeff, zegt in ieder geval dat hij ‘zijn verantwoordelijkheid wil nemen’. Als zijn kantoor toch niet zoveel aan oliebedrijven verdient, dan is het ook niet zo moeilijk om te stoppen. ‘Eerlijk gezegd houd je me nu een spiegel voor’.

Impact klimaatfinanciering

‘Het kan eigenlijk niet dat ze hiermee door blijven gaan,’ zegt Pieter Pauw, onderzoeker klimaatfinanciering aan de Technische Universiteit Eindhoven, in een reactie op ons onderzoek. ‘Het is natuurlijk bizar dat banken beloven om weg te gaan van olie- en gas, maar obligaties hebben lopen tot na 2050. Dat is nog zevenentwintig jaar!’

Pauw schreef vorig jaar mee aan een jaarlijkse klimaatrapportage van de Verenigde Naties.55 Het financiële systeem moet veranderen om gevaarlijke klimaatverandering tegen te gaan, concludeerden de auteurs. ‘Ook financiële stromen moeten in lijn gebracht worden met de klimaatdoelen van Parijs,’ zegt Pauw, ‘Maar banken lijken banken vooral af te vragen waar ze nog geld kunnen verdienen. En als dat zowel in fossiel als in groen is, dan doen ze dat allebei.’

De klimaatonderzoeker is ook kritisch op advocatenkantoren die fossiele reuzen bijstaan. ‘Als je oliebedrijven helpt om die deals rond te krijgen, heb je zelf ook olie aan je vingers kleven’, zegt hij. Maar die discussie, of de voetafdruk van dienstverlenende bedrijven zich ook uitstrekt tot de acties van hun klanten, wordt nauwelijks nog gevoerd. ‘Misschien wordt dit wel de volgende stap in het debat’, zegt Pauw. Tien jaar geleden waren banken ook nog niet bezig met de uitstoot van broeikasgassen die ze indirect veroorzaakten door fossiele bedrijven te financieren, zegt hij. ‘Dan begonnen ze over klimaatneutrale kantoorgebouwen, en het terugdringen van vluchten van hun personeel. We moeten dat verder trekken: welke bedrijven ondersteunen de fossiele industrie, en hoe tellen we die CO2-emissies?’

Pauw is hoopvoller over de volgende generatie: ‘Je ziet nu al dat fossiele bedrijven moeite hebben om studenten te vinden die voor ze willen werken. Misschien zullen beginnende juristen dit ook meenemen in de beslissing bij welk advocatenkantoor ze willen werken.’


  1. Carney was tussen 2013 en 2020 gouverneur van de Bank of England en gaf deze speech op 29 september 2015 bij een galadiner van verzekeraar Lloyds, in Londen, lees hem [hier]{.underline} terug. 

  2. We publiceerden met 12 media uit 10 landen. Investico & Follow the Money (Nederland), Le Monde (Frankrijk), El País (Spanje), Handelsblatt (Duitsland), The Guardian (Verenigd Koninkrijk), De Tijd (België), Tages-Anzeiger (Zwitserland), Der Standard (Oostenrijk), Børsen (Denemarken) en Luxemburger Wort & Luxembourg Times (Luxemburg). 

  3. De database bevat in totaal 1666 obligaties, voor een totaalbedrag van 1011 miljard euro. Als de obligaties in een andere valuta zijn uitgeschreven, gebruikten we de wisselkoers van de datum waarop de obligatie werd uitgeschreven. 

  4. Om precies te zijn gaat het om 101 miljard euro, verspreid over 127 obligaties. 

  5. Zo zet de Nederlandse vestiging van BP het kantoor Loyens & Loeff geregeld aan het werk, geeft Linklaters advies aan de Nederlandse tak van het Russische Wintershall, en werkt Van Doorne voor de Nederlandse BV’s van Repsol en LUKoil. 

  6. We spraken De Vries op 25 augustus via een videoverbinding. 

  7. In 2018 ging het om 29 procent van het geld, blijkt uit onderzoek van de Universiteit van Edinburgh. De studie is [hier]{.underline} te lezen. 

  8. Zie [hier]{.underline} bijvoorbeeld voorbeelden van zulk soort roadshows

  9. De percentages kunnen verschillen, afhankelijk van de hoeveelheid banken, en het risico dat een obligatie voor hen betekent. 

  10. Zie rapport IEA [hier]{.underline}, gepubliceerd mei 2021. Zie ook [berichtgeving The Guardian]{.underline} over dit rapport. 

  11. Zie hier voor een uitgebreide methodologie. 

  12. De database bevat 1666 obligaties, met een totale waarde van 1011 miljard euro. 

  13. Petroleos Mexicanos haalde 115 miljard euro aan obligaties op, Petrobras 38 miljard, Rosneft 34 miljard, Shell 31 miljard en BP 29 miljard. 

  14. In 2016 ging het om 96,52 miljard, in 2020 om 248,19 miljard. 

  15. Drie obligaties hebben zelfs een looptijd tot na 2090. 

  16. We kijken hierbij naar alle rollen die een bank kan spelen bij een obligatie. Het vaakst treden ze op als bookrunner, of onderschrijven ze de obligatie op een andere manier. Maar sommige banken werken ook als listing agent (zorgen dat de obligatie verhandelbaar is aan de beurs), paying agent (zorgen dat de rentebetalingen doorgang vinden) et cetera. 

  17. JP Morgan staat bovenaan met 636 miljard euro, bovenaan. Daarna Citi (605 miljard) en Bank of America (540 miljard). Deutsche Bank vierde: 432 miljard. HSBC vijfde met 423 miljard. Crédit Agricole (351 miljard), Barclays (350 miljard), en BNP Paribas (295 miljard) zijn de ander Europese banken die hoog staan. Vrijwel altijd zijn verschillende banken bij één obligatie betrokken, dus de totalen van verschillende banken kunnen niet bij elkaar op worden geteld. 

  18. Zie bijvoorbeeld de duurzaamheidspaginas van [JP Morgan]{.underline} (bossen), [Citi]{.underline} (zonnepanelen), [Bank of America]{.underline} (bossen), [Deutsche Bank]{.underline} (zee met ijsschotsen), [HSBC]{.underline} (zonnepanelen), [Crédit Agricole]{.underline} (zonnepanelen), [BNP Paribas]{.underline} (bossen) en [BBVA]{.underline} (zonnepanelen). 

  19. Carney was een van de mede-oprichters van de Glasgow Financial Alliance for Net Zero ([GFANZ]{.underline}), dat hij tijdens de klimaatconferentie van Glasgow in 2021 oprichtte. De Net Zero Banking Alliance is de sectorspecifieke alliantie voor de bankensector onder de GFANZ. De [NZBA]{.underline} wordt samengebracht door de VN, maar is een organisatie die uit de sector voorkomt. 

  20. Uit het [missie-statement]{.underline} van de NZBA: Industry led and UN-convenecd, the Net Zero Banking Alliance (NZBA) is a group of leading global banks committed to financing ambitious climate action to transition the real economy to net-zero greenhouse gas emissions by 2050

  21. [We want to be a banking leader in building a sustainable future for our company, our customers, society and the environment, schrijft ING in haar [Sustainability Approach.]{.underline} En: As a global bank with billions flowing through our books, we have a huge opportunity to make an impact for the better.]{.mark} 

  22. In [dit]{.underline} rapport van ShareAction uit 2022 komt ING op de derde plaats, die de bank deelt met Crédit Agricole. BNP Paribas en Société Générale voeren de lijst aan. 

  23. Het gaat in totaal om 108 obligaties, ter waarde van in totaal 83,17 miljard euro. 

  24. Het gasbedrijf Cheniere Energy bijvoorbeeld, door ING bijgestaan bij 8 obligaties voor in totaal bijna 10 miljard euro, en het pijpleidingbedrijf Kinder Morgan, door ING bijgestaan bij 5 obligaties voor ruim 3,7 miljard. 

  25. ING faciliteerde Aker BP in 5 obligaties, ter waarde van in totaal 3,4 miljard euro. 

  26. Het gaat om 5 obligaties van 2 verschillende dochterbedrijven van Energean: Energean Isarel Finance Ltd en Energean PLC. 

  27. Lees het statement van ING [hier]{.underline} terug. Today we go a step further and announce that we aim to grow new financing of renewable energy by 50% by year-end 2025 and will nog longer provide dedicated finance to new oil & gas fields. Het bericht werd destijds door bijvoorbeeld de [NOS]{.underline} overgenomen als ING stopt financiering van nieuwe olie en gaswinning, en door [Reuters]{.underline} als Dutch bank ING ends financing for new oil and gas projects

  28. Lees [hier]{.underline} het standpunt van ING over de olie- en gasindustrie. Daarom hebben we in maart 2022 aangekondigd dat we specifieke upstream-financiering (leningen of kapitaalmarkten) zullen beperken voor olie- en gasvelden die na 31 december een vergunning hebben gekregen om te worden ontwikkeld

  29. Bij de obligaties in onze database staat in het algemeen vermeld waar het geld voor gebruikt wordt, al is die beschrijving niet altijd even duidelijk. In het overgrote deel van de gevallen is dat een variatie van General Corporate Finance, of Working Capital. Maar bij 12 van de 1666 obligaties is het geld aangemerkt als Project Finance

  30. Lees de volledige reactie van ING hier. 

  31. Om precies te zijn hielp ABN Amro 42,405,000,000 euro naar de markt, verdeeld over 47 obligaties 

  32. Zie [hier]{.underline} voor de uitsluitinglijst van ABN Amro. Daarop staan new coal-fired power plants, stand-alone project finance of nuclear power plants en Oil/gas exploration and production in the Artic region, as well as supporting services dedicated to these activities. 

  33. Het gaat om een obligatie die op 12 mei 2021 werd uitgeschreven, met ISIN-code: XS2341269970. De andere betrokken banken waren BNP Paribas, Danske Bank, Nordea en UniCredit. 

  34. Volgens de [website]{.underline} van Aker. Production: ~400 thousand barrels per day. 

  35. Volgens Urgewalds Oil & Gas Exit List haalt Aker BP 15% van haar productie uit Arctische boringen. 

  36. Dat kondigt Aker bijvoorbeeld aan in [dit]{.underline} bericht op Reuters. 

  37. Volledige reactie: Wij geven geen commentaar op individuele klanten. De Arctic wordt op verschillende wijzen gedefinieerd. ABN AMRO hanteert de 10 graden July Isotherm voor de Arctic. Daarboven sluiten we exploratie in principe uit. We kunnen echter onder voorwaarden en case by case uitzonderingen toestaan. Vanuit Debt Capital Markets (DCM) acteren wij alleen met klanten die door de goedkeuringsprocessen van de bank zijn gegaan. Denk aan uiteraard KYC maar ook ESG checks

  38. Volledige reactie: In onze reguliere verslaggeving benoemen wij onze activiteiten in de verschillende sectoren waarin onze klanten actief zijn. In onze klimaatstrategie staat onze ambitie beschreven over het terugbrengen van financiering van exploratie en productie van olie en gas van EUR1,3mld in 2021) tot EUR 1 mld in 2030. We geven graag extra aandacht aan verduurzaming van de economie in het algemeen en de energietransitie in het bijzonder en de rol die wij daarin willen spelen. 

  39. De top 5 is: VS (438 obligaties), China (373), Canada (147), Nederland (69) en Argentinië (50). 

  40. Shell International Finance BV heeft 29 obligaties vanuit Nederland uitgeven. Het is gevestigd op de Carel van Bylandtlaan 30 in Den Haag. 

  41. Petrobras Global Finance BV schreef 13 obligaties uit, voor in totaal 38,4 miljard euro. Het bedrijf is gevestigd op Weena 798 C 23rd floor, Rotterdam. 

  42. Repsol International Finance BV schreef 8 obligaties uit, voor in totaal 5,45 miljard euro. Het bedrijf is gevestigd om de Koninginnegracht 19 in Den Haag. 

  43. Lukoil schreef 2 obligaties uit, eentje via Lukoil International Finance BV en eentje via Lukoil Securities BV, voor in totaal 2,3 miljard euro. Allebei gevestigd op het Zuidplein 198 aan de Zuidas. 

  44. Reactie Petrobras: Petrobras understands that a company incorporated outside Brazil makes it possible to raise funds more quickly and efficiently, maintaining such proceeds abroad and internalizing them according to the Company's needs. The headquarters in the Netherlands also allows synergies with other companies owned by Petrobras and located in the Netherlands

  45. We spraken Vleggeert telefonisch op 23 september 2023. 

  46. De wet is ingevoerd per 1 januari 2021, lees er [hier]{.underline} meer over. 

  47. Loyens & Loeff was via haar Nederlandse en Luxemburgse vestigingen betrokken bij 8 obligaties, 4 voor BP Capital Markets BV, 3 voor Schlumberger Investment SA en 1 voor BP Capital Markets PLC. De total waarde van deze obligaties was 5,5 miljard euro. 

  48. Schlumberger is gevestigd op Johan van Walbeeckplein 11, Willemstad, Curaçao. 

  49. Het gaat om de bedrijven Clifford Chance/Amsterdam, Allen & Overy, Linklaters, STvB Advocaten NV, Van Doorne NV, Loyens & Loeff, NautaDutilh, De Brauw Blackstone Westbroek, Pels Rijcken & Droogleever Fortuijn NV, Freshfields Bruckhaus Deringer/Amsterdam en Norton Rose Fulbright LLP/Netherlands. In totaal waren zij betrokken bij 48 obligaties ter waarde van in totaal 43,1 miljard aan obligaties. 

  50. Shell schreef 29 obligaties uit, waarbij De Brauw Blackstone Westbroek 24 keer als Legal Adviser to the Issuer optrad. 

  51. Volgens een top 20 in vakblad [Advocatie]{.underline}

  52. De Brauw [kondigde]{.underline} in 2021 aan het pand te gaan verlaten, maar zitten er vooralsnog nog steeds met hun kantoor aan de Claude Debussylaan 80, waar The Rock is gevestigd. 

  53. Lees [hier]{.underline} meer over het duurzaamheidsbeleid van De Brauw. Ze schrijven: Our climate change practice is unrivaled. Als voorbeelden noemt De Brauw: Acting for the NAM in litigation relating to earthquakes in Groningen by providing strategic, administrative, regulatory and civil law advice, including on mass claims. En: Representing Shell plc in the first stage of unprecedented climate change litigation initiated by Milieudefensie in relation to Shell’s GHG emission. 

  54. Volledige reactie: Dank voor onderstaand. Wij gaan in de regel echter niet in op vragen die zien op zaken of cliënten, zoals deze hieronder. 

  55. Het gaat om hoofdstuk 7 van [The Emissions Gap Report]{.underline} uit 2022. 

Wilt u onafhankelijke onderzoeksjournalistiek ondersteunen? Word Vriend van Investico

U las de longread van dit onderzoek. Heeft u naar aanleiding hiervan een tip? Neem contact met ons op

Verdedig de rechtsstaat. Steun onafhankelijke onderzoeksjournalistiek in Nederland.

We hebben al 0 nieuwe vrienden van de 2000.

Word vriend