Nieuwe vergunningen voor biomassacentrales zorgen voor méér stikstofuitstoot

Schuiven met papieren stikstof

Amercentrale, Geertruidenberg Beeld door: Chris Keulen / HH

Nieuws

Meer stikstof door rekentruc voor houtstook

Twee energiecentrales kregen recent van provincies een vergunning om biomassa te gaan verstoken, en mogen daarbij veel méér stikstof uitstoten dan er uit hun schoorsteen kwam toen ze nog voornamelijk op kolen en gas draaiden. De provincies konden die vergunningen verstrekken door een juridische truc waarmee enkel op papier de uitstoot afneemt. Terwijl de Raad van State afgelopen mei oordeelde dat er niet méér stikstof op de natuur mag neerdalen, geven Noord-Holland en Noord-Brabant toch toestemming. Ook in het nieuwe stikstofbeleid dat de minister vorige week aankondigde blijft deze achterdeur bestaan.

Dat blijkt uit onderzoek van platform voor onderzoeksjournalistiek Investico voor Trouw en De Groene Amsterdammer. De vergunningen ondermijnen de kabinetsmaatregelen om de stikstofuitstoot terug te brengen. Het effect van de verlaging van de maximumsnelheid op autowegen bijvoorbeeld (3500 ton per jaar), zou voor ruim een derde teniet worden gedaan door de extra stikstof die de twee centrales mogen gaan uitstoten (1300 ton per jaar), wat wel meer energie zou opleveren.

Blijf op de hoogte van onze onderzoeken. Meld je aan voor de nieuwsbrief

Vattenfall & RWE

Het gaat om de energiecentrales in het Noord-Hollandse Diemen en het Brabantse Geertruidenberg. Eigenaren Vattenfall en RWE kregen het afgelopen halfjaar vergunning van de betrokken provincies om meer hout te gaan verstoken. Beide provincies beweerden dat daarbij minder stikstof zou vrijkomen. De provincies keken voor die rekensom echter alleen naar de hoeveelheid stikstof in de oude papieren vergunning van de centrales; niet naar wat ze in werkelijkheid hadden uitgestoten.

De oude vergunningen zijn in de praktijk al jaren achterhaald. Volgens de provincie Noord-Brabant laat de Amercentrale in Geertruidenberg een ‘forse afname’ zien in stikstofuitstoot na de omschakeling van kolen op biomassa. Om die som te laten kloppen, moet echter de uitstoot van een verouderde ketel worden meegerekend die al ruim vier jaar niet meer draait. In werkelijkheid was de uitstoot van ‘de Amer’ sinds 2016 al fors lager dan de 1505 ton stikstofoxide die nu is vergund. In 2018 stootte de centrale zelfs maar 740 ton uit: niet eens de helft van wat er in de toekomst uit de schoorsteen mag komen.

De oude gascentrale in Diemen kreeg in 2015 een vergunning waarmee het jaarlijks 1000 ton stikstofoxide zou kunnen uitstoten. Die toestemming was ‘abusievelijk’ veel te ruim: in werkelijkheid stootte de centrale in de jaren erna tussen de 245 en 325 ton uit per jaar. Na oplettendheid van milieuactivisten werd de 1000 ton wat bijgesteld. Maar in de vergunning die deze maand werd verstrekt gebruikt de provincie nog altijd een veel te hoge ‘papieren’ waarde om te beargumenteren dat de uitstoot afneemt.

Vergunningen juridisch kwetsbaar

Door de rekentruc zijn de vergunningen ‘juridisch kwetsbaar’ vindt Kees Bastmeijer, hoogleraar natuurbeschermingsrecht aan de Universiteit Tilburg. De toestemming die de provincies gaven is volgens hem niet in lijn met de geest van de Europese wet. Om een vergunning te kunnen verlenen moet je namelijk zeker weten dat de natuur niet verslechtert, zegt hij. ‘Die zekerheid is er nu absoluut niet, al helemaal niet wanneer je een ketel die al jaren uitstaat gebruikt om in realiteit toch meer uit te kunnen stoten.’ Beide vergunningen worden momenteel aangevochten door milieuorganisaties.

De stikstofuitstoot moet daadwerkelijk afnemen om de natuur te laten herstellen, zegt ook Jan Willem Erisman, hoogleraar integrale stikstofstudies. ‘De uitstoot is een van de belangrijkste bijdragen aan de achteruitgang van de kwaliteit van die natuurgebieden.’ Net als Bastmeijer betwijfelt Erisman of de vergunningen juridisch stand zullen houden. Bovendien moet de uitstoot sowieso drastisch omlaag om de natuur te beschermen, vindt hij, ‘of dat nou juridisch verplicht is of niet.’

De Brabantse gedeputeerde Grashoff zegt in een reactie dat de vergunning ruimte moet laten om in strenge winters meer warmte en elektriciteit op te wekken. Bovendien, zegt hij, kon hij de vergunning niet weigeren, omdat de overheid vergunde rechten ziet als bedrijfseigendom dat je niet zomaar kunt afpakken. 

Verantwoording

Investico is radicaal transparant. In verantwoordingsdocumenten maken wij onze onderzoeksmethodes en resultaten openbaar zodat publiek en andere onderzoekers ons werk kunnen controleren en erop kunnen voortbouwen. In de longread van het onderzoek hieronder verwijzen noten naar het bronmateriaal. Wilt u meer weten over onze missie en methode? Lees meer

Onderzoek met bronnen

Schuiven met papieren stikstof

Amercentrale, Geertruidenberg Beeld door: Chris Keulen / HH

Door de coronacrisis lijkt de stikstofcrisis ver weg. Er worden opnieuw kunstgrepen toegepast om meer stikstof te kunnen uitstoten, ditmaal door kolen- en biomassacentrales.

Tot voor kort was het volgens Mark Rutte de grootste crisis in zijn negen jaar als premier:1 stikstof. Bouwprojecten werden stilgelegd, boeren blokkeerden snelwegen en eventjes dreigde zelfs het kabinet te vallen. Om de crisis te beslechten moest de ‘vroem-vroempartij’ de geliefde maximumsnelheid van 130 kilometer per uur opofferen. En vorige week kondigde minister Schouten aan vijf miljard euro uit te trekken om de uitstoot terug te dringen.

De crisis begon met een uitspraak van de Raad van State. Die oordeelde vorig jaar mei dat het overschot aan stikstof de natuur zo verslechtert, dat de overheid Europese natuurrichtlijnen schendt wanneer het nog vergunningen afgeeft voor extra uitstoot.2 Eigenlijk wist iedereen dat al jaren, maar de kunstgrepen die tot dan toe werden toegepast om tóch te blijven bouwen en boeren, waren nu plots tegen de wet.

Word nu Vriend van Investico en versterk de onderzoeksjournalistiek in Nederland

Steun ons

Uit onderzoek van platform voor onderzoeksjournalistiek Investico voor De Groene Amsterdammer en dagblad Trouw blijkt echter dat er opnieuw kunstgrepen worden toegepast om meer stikstof te kunnen uitstoten. De kolen- en biomassacentrale van energiebedrijf RWE in Geertruidenberg mag in de toekomst bijvoorbeeld fors meer gaan uitstoten dan het de afgelopen jaren deed. En ook concurrent Vattenfall kreeg eerder deze maand een vergunning waarmee de stikstofuitstoot van de biomassacentrale in Diemen flink kan oplopen. De energiebedrijven kregen toestemming van de verantwoordelijke provincies, omdat de uitstoot op papier niet stijgt, maar daalt. De provincies spraken afgelopen december met minister Schouten af dat op deze manier weer vergunningen verstrekt kunnen worden.3

Die vergunningen ondermijnen de kabinetsmaatregelen voor minder stikstof. Het effect4 van de verlaging van de maximumsnelheid bijvoorbeeld (3500 ton per jaar), zou voor ruim een derde teniet worden gedaan door de extra stikstof die alleen die twee centrales mogen gaan uitstoten volgens hun vergunning5 (1300 ton per jaar). 

Volgens Kees Bastmeijer, hoogleraar natuurbeschermingsrecht aan de Universiteit Tilburg, kiezen provincies opnieuw voor een schijnoplossing, vergelijkbaar met het Programma Aanpak Stikstof (PAS) dat vorig jaar bij de rechter sneuvelde. Beide vergunningen worden momenteel aangevochten door milieuorganisaties.

Foute cijfers aan de basis van vergunning

De Diemense energiecentrale torent hoog uit boven de lammetjes en schapen die op de IJmeerdijk staan te grazen. Hoge schoorstenen met witte pluimen steken sterk af tegen de blauwe lucht. In grote pastelgroene en grijze hallen wordt warmte en elektriciteit geproduceerd voor tienduizenden huishoudens van Diemen tot Almere. 

Maar uit de schoorstenen komen twee chemische verbindingen waar niemand op zich te wachten: CO2, een broeikasgas, en NOx, stikstof. Om klimaatdoelstellingen te halen wil Vattenfall een van de gascentrales binnenkort vervangen door een biomassaverbrander. Een controversiële oplossing, want bij biomassa komen vaak juist méér broeikasgassen vrij dan bij gasverbranding, toonde platform Investico eerder aan.6 Vorig jaar legden klimaatactivisten een vergadering van de Diemense gemeenteraad plat om te protesteren tegen het plan.

Natuurmonumenten en Landschap Noord-Holland maken zich bovendien grote zorgen om de extra stikstof die de centrale kan gaan uitstoten als het overstapt op biomassa. Natuur van de Schoorlse Duinen tot aan de Veluwe zal daardoor verder verslechteren, vrezen de organisaties.7

Ondanks de controverse, en ondanks het feit dat de vergunningverlening in heel het land nog steeds grotendeels stilligt wegens de stikstofimpasse, kreeg energiebedrijf Vattenfall begin deze maand een natuurvergunning. De bouw van de biomassacentrale kan nu in principe van start gaan. 

De vergunning kon afgegeven worden omdat ‘significant negatieve effecten’ voor nabijgelegen natuurgebieden volgens de provincie Noord-Holland zijn uit te sluiten:8 ‘De uitstoot van het totale complex, inclusief de toekomstige biomassacentrale, wordt lager dan van het complex dat er nu staat.9

Maar die bewering dondert in elkaar wanneer we naar de cijfers kijken. In 2018 bracht de Diemense energiecentrale 325 ton stikstof de lucht in.10 Volgens de nieuwe vergunning mag de centrale voortaan jaarlijks ruim tweeënhalf keer zoveel stikstof uitstoten, namelijk 836 ton.11 Ruim 500 ton meer dus, terwijl volgens de Raad van State juist geen extra stikstof op Nederlandse natuurgebieden mag neerdalen. Hoe kan Vattenfall dan toestemming krijgen om tonnen meer te gaan uitstoten?

Dat kan omdat de centrale in werkelijkheid weliswaar méér kan gaan uitstoten, maar op papier de emissie juist daalt. Volgens de oude vergunning mocht er jaarlijks 1600 ton stikstof uit de schoorsteen 12komen. Een rekenfout, ontdekte Johan Vollenbroek, de milieuactivist die het Nederlandse stikstofbeleid met succes aanvocht bij de Raad van State. Hij ontdekte dat in de oude vergunningen veel te hoge stikstofemissies waren berekend. Zo hoog, dat de werkelijke uitstoot niet in de buurt kwam van wat er op papier vergund was.

Maar die foute cijfers, die mijlenver afstaan van de werkelijke uitstoot, werden wel als referentie gebruikt om te bepalen hoeveel de nieuwe biomassacentrale mag gaan uitstoten. Door het rekenwerk van Vollenbroek moest de provincie toegeven dat de oude cijfers niet klopten. Ze werden bijgesteld, maar zijn met 1400 ton nu nog altijd flink hoger dan de werkelijke uitstoot van de afgelopen jaren.13 En zo kon de provincie beweren dat de uitstoot afneemt. Op papier dan. 

Volgens hoogleraar natuurbeschermingsrecht Kees Bastmeijer is dit soort papieren oplossingen in strijd met de geest van de wet. ‘Er is een veel te hoge belasting van natuurgebieden die gevoelig zijn voor stikstof, dus de stikstofuitstoot moet omlaag. Daarbij past het helemaal niet om formeel juridische argumenten aan te dragen. De uitstoot is nu al te hoog, en als je de vergunde stikstofruimte allemaal gaat opvullen, wordt het probleem alleen maar groter.’

Net zo’n heilloze weg als PAS

‘Ik sta hier op een van de mooiste plekjes van Brabant: de Biesbosch.’ Hermen Vreugdenhil kijkt in de camera en wijst dan achter zich naar twee rokende schoorstenen. ‘Met op de achtergrond de Amercentrale.’ Vreugdenhil is Provinciale Statenlid voor de ChristenUnie-SGP in Brabant en zette dit filmpje14 eind vorig jaar op zijn sociale media-accounts. De centrale achter hem heeft net een nieuwe stikstofvergunning gekregen, legt hij uit. ‘Ik vind het onbegrijpelijk dat die vergunning afgegeven is.’

Vreugdenhil was zo verontwaardigd dat hij inzage eiste in alle documenten over die vergunning, vertelt hij nu.15 Hij ontdekt dat de centrale in de toekomst veel meer stikstof mag gaan uitstoten. En dat terwijl allerlei bedrijven vergaande maatregelen moeten nemen om de hoeveelheid stikstof juist naar beneden te krijgen. ‘Agrariërs hier in de omgeving moeten tonnen investeren’, zegt hij, ‘maar de grote jongens blijven buiten schot.’

De natuurvergunning voor de Amercentrale is een dik boekwerk.16 Nauwgezet wordt opgesomd wat de gevolgen zijn voor allerlei natuurgebieden in Nederland van de stikstofverbindingen uit de schoorstenen. Zelfs op de duinen van Schiermonnikoog17 en Terschelling daalt een klein beetje extra stikstof neer uit de West-Brabantse centrale. Toch draait de vergunning in de kern maar om één getal: anderhalf miljoen kilo stikstofoxide dat jaarlijks de lucht in mag.

Dit getal ligt veel hoger dan de werkelijke uitstoot de afgelopen jaren. In 2018 kwam er ruim 700 ton18 stikstofoxide uit de schoorsteen, nog niet eens de helft van de nu vergunde anderhalf miljoen kilo. Toch neemt ook hier de uitstoot op papier af, net als Diemen. Dat kan echter alleen omdat de uitstoot van een verouderde ketel wordt meegeteld die al sinds 2016 niet meer draait. Sinds dat jaar stoot de Amercentrale elk jaar fors minder stikstof uit dan nu is vergund.19

Volgens professor Bastmeijer slaan we met deze vergunningen dezelfde heilloze weg in als met het Programma Aanpak Stikstof (PAS). Dat sneuvelde bij de rechter omdat de overheid een papieren belofte deed dat de stikstofuitstoot zou dalen, terwijl er niets gebeurde om de werkelijke uitstoot naar beneden te brengen. Het gevolg was de stikstofcrisis die nu al bijna een jaar duurt. Nieuwe economische activiteit is sindsdien alleen mogelijk als de natuur daardoor niet verslechtert. Daarom schaadt de aanpak van de provincies ook andere bedrijven, zegt Bastmeijer. ‘Door de ruimhartige vergunningen aan de energiebedrijven, is er minder ruimte voor nieuwe projecten in andere sectoren, zoals de bouw.’

Vergunningen op gespannen voet met Europese wetten

‘De centrale moet meer kunnen produceren in een strenge winter, of als een andere centrale uitvalt.’ Dat zegt Rik Grashoff, die als gedeputeerde in Brabant verantwoordelijk is voor de vergunning. ‘Daarom moet je ruimte hebben in de vergunning. Of dat te ruim is of niet, dat gaat blijken.’ De gedeputeerde verwacht niet dat de stikstofuitstoot van RWE significant zal gaan stijgen. Maar als dat wel gebeurt, kan hij er niets aan doen: ‘Daar kan ik dan inderdaad niet op sturen.’

‘Binnen de marges die er zijn heb ik volgens mij het onderste uit de kan gehaald’, zegt hij. Provincies spraken eind vorig jaar namelijk met minister Schouten af dat een bedrijf meer stikstof mag gaan uitstoten wanneer oude vergunningen daar op papier nog ruimte voor laten.20

De minister ging daarmee in tegen een advies van de commissie Remkes, die het kabinet adviseert over de aanpak van het stikstofprobleem. De commissie waarschuwde afgelopen september dat het gebruiken van papieren rechten kan leiden tot een toename van stikstofuitstoot, omdat bedrijven geregeld minder uitstoten dan in hun vergunning staat. Remkes adviseerde daarom om de vergunde stikstof ‘af te romen’, zodat de werkelijke stikstofuitstoot niet toeneemt.21

Maar volgens Grashoff is daar ‘na een zeer uitvoerige discussie met dikke adviezen van onder meer de Landsadvocaat’ niet voor gekozen. Vergunde emissierechten kunnen namelijk gezien worden als bedrijfseigendom, en volgens de Landsadvocaat mag je dat niet zomaar afpakken. En dus, zegt Grashoff, kon hij niet anders dan de vergunning verlenen. Volgens hoogleraar Bastmeijer staat dat op gespannen voet met Europese wetten. ‘Die bepalen dat je alleen een vergunning mag verlenen wanneer natuurgebieden daarvan geen schade ondervinden. Met de bestaande overbelasting is die zekerheid er absoluut niet.’

Toch is de minister niet van plan om het geschuif met papieren stikstofrechten aan banden 22te leggen. Integendeel. Minister Schouten wil juist een handelssysteem opzetten voor papieren stikstofemissies.23 Een bedrijf dat op papier stikstof over heeft, mag dan een gedeelte daarvan ‘verleasen’ aan een bedrijf dat meer stikstof wil gaan uitstoten. Zo kunnen bedrijven in de toekomst zelfs geld verdienen wanneer een provincieambtenaar, al dan niet bewust, een rekenfout maakt of een te hoge stikstofuitstoot toestaat.

Investico werkt altijd samen met andere media. Zo versterken we de onderzoeksjournalistiek in Nederland.

Lees meer over ons

Boekhoudoplossing

Nederland grijpt voor klimaat- en milieuproblemen wel vaker naar dit soort boekhoudoplossingen. Hout verbranden in kolencentrales is op zichzelf al een rekenkundige oplossing om het klimaat te redden. Alleen op papier draagt het verbranden van biomassa namelijk bij aan de reductie van broeikasgassen. In werkelijkheid komt er zelfs meer CO2 uit de schoorstenen dan bij het verbranden van kolen of gas. Als er al nieuwe bomen teruggroeien, dan duurt het vaak decennia of zelfs eeuwen voordat die groot genoeg zijn om al die extra broeikasgassen te compenseren, bleek uit eerder onderzoek van Platform Investico.

Met een plan voor de lange termijn zouden we niet overgeleverd zijn aan wankele cijfermatige trucs. Maar dat soort maatregelen laat al tijden op zich wachten, en ook in het plan dat minister Schouten vorige week presenteerde ontbreekt het daaraan, stellen milieu- en natuurorganisaties. ‘We zijn er in Nederland heel goed in om precies op de rand van de klif te blijven lopen’, zegt hoogleraar integrale stikstofstudies Jan Willem Erisman.24 ‘Met juridische kunstgrepen zorgen we ervoor dat we nét niet over de rand vallen, maar vaste grond onder de voeten krijgen we er niet mee. Aan langetermijnplannen durft niemand zijn vingers te branden.’


  1. Zie dit bericht in De Telegraaf 

  2. Zie hier. Quote: _O_mdat deze passende beoordeling de onderbouwing is voor de verlening van alle toestemmingen die passen binnen de bestaande en beschikbaar gestelde depositieruimte betekent dit - kort weergegeven - dat een vergunning voor een activiteit die stikstofdepositie veroorzaakt op een Natura 2000-gebied niet mocht worden verleend onder verwijzing naar de passende beoordeling die voor het PAS is gemaakt. Het maakt daarbij niet uit of sprake is van een prioritair of overig project. 

  3. Zie dit document 

  4. Nationale Maatregelen Luchtkwaliteit Verkeer (2018), CE Delft. Paragraaf 3.7 

  5. De verschillen tussen reële en vergunde uitstoot zijn grofweg 800 ton voor de Amercentrale en 500 ton in Diemen. De verantwoording voor die beide getallen is te vinden in annotaties verderop. 

  6. Zie dit artikel in De Groene Amsterdammer 

  7. Brief Natuurmonumenten & Landschap Noord-Holland aan gemeenteraad Diemen 

  8. Provincie Noord-Holland, Beantwoording zienswijzen BMC Diemen, 2020, p. 3 

  9. Zie dit bericht 

  10. Elektronisch milieujaarverslag Nuon Power Generation BV (Diemen), 2018, p. 7 (totalen luchtemissies op bedrijfsniveau). Document kan onderaan dit artikel worden gedownload 

  11. Vergunning Wet natuurbescherming biomassacentrale Diemen. Document kan onderaan dit artikel worden gedownload 

  12. Ontwerpbesluit Wet Natuurbescherming, pagina 5 

  13. Vergunning Wet Natuurbescherming, 10 april 2020, pagina 10. Document geüpload 

  14. Zie Twitter 

  15. Interview 20 maart 2020 

  16. Beschikking Gedeputeerde Staten Brabant, Wnb-vergunning Amercentrale. Document kan onderaan dit artikel worden gedownload 

  17. Wnb-vergunning Amercentrale, paragraaf 4.3: Effecten stikstofdepositie op beschermde natuurgebieden 

  18. Elektronisch milieujaarverslag 2018, pagina 6. Uitstoot NOx: 740 ton. (Document bijgevoegd) 

  19. Elektronisch Milieujaarverslag Amercentrale. Uitstoten NOx: 2018 740 ton, 2017 924 ton, 2016 1235 ton 

  20. Zie dit bericht 

  21. Niet alles kan - eerste advies adviescollege stikstofproblematiek, september 2019, p. 41 

  22. Zie hier 

  23. Voortgang stikstofproblematiek, structurele aanpak (24 april 2020): Het kabinet blijft aandacht houden voor het uitbreiden van de mogelijkheden voor vergunningverlening. Verleasen van stikstofruimte hoort binnenkort tot de mogelijkheden 

  24. Interview 15 april 2020 

Wilt u onafhankelijke onderzoeksjournalistiek ondersteunen? Word Vriend van Investico

U las de longread van dit onderzoek. Heeft u naar aanleiding hiervan een tip? Neem contact met ons op

Onafhankelijke onderzoeksjournalistiek is onmisbaar in een democratie. Word nu Vriend van Investico en versterk de onderzoeksjournalistiek in Nederland.

Word vriend