‘…’ Middenin een zin stopt Jan van der Winden met praten. Hij pakt zijn verrekijker en tuurt de verte in. Tussen de kale loofbomen en bevroren dennentakken zien wij niets, maar de ecoloog weet beter: ‘Achter die boomstam, een grote bonte specht. Hij houdt ons in de gaten.’ Om de honderd meter houdt de ecoloog even halt. Behoedzaam, zodat de sneeuw niet teveel knispert onder zijn bergschoenen. ‘Mooi he? Het is een verslaving’.
Verderop wijkt het bos uiteen voor een open plek. De voet van een groot bouwwerk doemt op: een metalen trap leidt naar een ronde witte paal die tot ver boven de bomen de hemel in reikt. Daar, op 177 meter hoogte, draaien de rotorbladen van een windturbine met duizelingwekkende snelheid.1 ‘Een paar honderd kilometer per uur. Vogels denken vaak dat ze er wel tussendoor kunnen piepen. Maar zelfs als de wiek hen niet raakt, worden ze wel lamgeslagen door de luchtdruk. Bij vleermuizen knappen2 de longblaasjes.’
Van der Winden adviseert overheden, bedrijven en natuurorganisaties over vogelecologie. Hiervoor werkte hij twintig jaar bij een gerenommeerd adviesbureau als onderzoeker3 naar de ecologische effecten van infrastructurele projecten. Zo was hij ook betrokken bij de zoektocht naar locaties voor deze molens van Prinses Ariane Windpark, een duurzame investering van energiegigant Vattenfall.4
Het resultaat is op zijn minst opmerkelijk: sinds vorig jaar staan er vier turbines ter grootte van de Rotterdamse Euromast middenin het Robbenoordbos,5 gelegen in het topje van Noord-Holland, net voor de Afsluitdijk. Het gebied dat halverwege de vorige eeuw werd aangelegd door Staatsbosbeheer is uitgegroeid tot een ‘natuurlijk bos’, ‘met een belangrijke functie voor flora, paddenstoelen en fauna’, zoals bosvogels, boommarters en vleermuizen.6
De ecoloog loopt verder over de geasfalteerde weg die het bos nu in tweeën splijt. Daar zijn uiteraard bomen voor gekapt. Soms kan dat niet anders, zegt hij. Maar die verloren hectare moeten wel worden gecompenseerd; even verderop is een maisakker aangewezen als ‘compensatieperceel’, Vattenfall werkt er in overleg met Staatsbosbeheer aan de aanleg7 van ‘vergelijkbare natuurwaarden’.
Molens in beschermde natuur
Het Robbenoordbos staat voor een nieuwe trend die nog nauwelijks wordt gezien: verketterd door burgers die ze niet in de buurt willen en verwelkomd door sommige natuurorganisaties, komen windmolens en zonneparken steeds meer in of nabij beschermde natuurgebieden terecht. Verbannen van de heilige achtertuin naar het nationaal park: nu al staan ruim 600 draaiende windturbines in of net naast een beschermd natuurgebied,8 blijkt uit onderzoek van Platform voor onderzoeksjournalistiek Investico mede voor De Groene Amsterdammer en samen met EenVandaag en dagblad Trouw. Volgens onze data-inventarisatie, die tot dusver niemand maakte, komen daar nog minstens 308 turbines bij: maar liefst twee van de vijf nieuwe windmolens zal in beschermde natuur worden geplaatst.
De trend leidt tot controverse onder natuurbeheerders. Terwijl vereniging Natuurmonumenten9 in principe ‘nee’ zegt tegen hernieuwbare energieprojecten in haar beschermde natuur, laat Staatsbosbeheer meerdere windturbines ontwikkelen op haar terreinen.10 Ook Rijkswaterstaat, dat grote waterrijke natuurgebieden beheert, staat diverse energieprojecten toe in het IJsselmeer. Ecologen waarschuwen: de negatieve effecten op de ecologie worden alleen per project in kaart gebracht, naar de opgetelde schade kijkt bijna niemand.
Vogels zijn het haasje
‘Het plaatsen van turbines in een bos is een buitengewoon slecht idee’, zegt Ralph Buij, onderzoeker bij Wageningen Environmental Research en specialist in effecten van hernieuwbare energieprojecten op kwetsbare diersoorten.11 Momenteel is hij in opdracht van een groot windpark in Kenia om vogels te ‘zenderen’. ‘Van roofvogels weten we dat ze relatief vaak tegen turbines komen en een heel aantal soorten broeden in bossen’. Bepaalde vogelpopulaties nemen al af, ook door klimaatverandering. ‘Deze extra sterfte maakt hen nog kwetsbaarder.’
Dat er dierlijke slachtoffers vallen door windmolens staat buiten kijf. De bouwwerken verkleinen leefgebieden, verstoren vliegroutes en veroorzaken aanvaringen.12 Zoals in Duitsland, waar onlangs een windmolen het onder- en bovenlijf splitste van een gezenderde zeearend uit de Biesbosch.13 Maar om hoeveel slachtoffers het precies gaat is onbekend, zegt Buij. In Nederland wordt namelijk amper gemonitord. De Duitsers doen dat beter en zien dat zeearenden, buizerds en rode wouwen regelmatig het haasje zijn.
Maar met de huidige regelgeving is het wel degelijk mogelijk om energieprojecten in de Nederlandse natuur te bouwen, zelfs als die een beschermde status heeft. Wel moeten de bouwers aantonen dat kwetsbare diersoorten geen ‘significante negatieve’ effecten zullen ondervinden.14 Daarvoor huren ze een adviesbureau in dat de verwachte sterfte berekent. Veroorzaken de projecten in dat natuurgebied minder dan 1 procent bovenop de natuurlijke sterfte?15 Dan is er volgens de huidige regels weinig aan de hand, al is voor elke getroffen soort toestemming nodig. Boven de 1 procent moet de ontwikkelaar maatregelen treffen om dat cijfer naar beneden te krijgen, door nepnesten16 op te hangen of de turbines soms stil te zetten bijvoorbeeld. En zelfs als de schade aanzienlijk is, kan het project soms tóch doorgaan, mits het van ‘groot openbaar belang’ is en de natuur elders wordt gecompenseerd.17
Niet iedereen vertrouwt die berekeningen. ‘Met de huidige kennis zijn we helemaal niet in staat om met die precisie te voorspellen hoeveel vogels tegen de windmolens aankomen’, zegt Buij.18 In 2018 verzamelde hij met collega’s in opdracht van twee ministeries de beschikbare informatie over ‘aanvaringsgevoeligheid’ van kwetsbare soorten, maar ook dat bracht weinig verlichting.19 Daarom voorziet zijn team nu zeearenden en bruine kiekendieven in Flevoland van GPS-zenders. ‘Meerdere vogelsoorten krijgen last van extra sterfte door windmolens. Maar we weten nog niet goed welke, of in welke mate’.
Hoeveel schade een windpark berokkent, ligt aan welke ecoloog20 je het vraagt. Zoals bij een Gelders windpark, nabij een beschermd Duits natuurgebied.21 Nadat een Duitse natuurbeschermingsorganisatie Buij vroeg22 om een second opinion van de vergunningsaanvraag, kwam hij uit op aanzienlijk grotere negatieve effecten dan eerder voorspeld. Dus moest het project – na een uitspraak van de Raad van State – een molen schrappen.23 Ook voor Windpark Fryslân in het IJsselmeer werd Buij gevraagd als ‘contra-expert’. Deze keer schoof de rechter zijn kritische oordeel terzijde: volgens het meest gangbare rekenmodel was de verwachte sterfte voor de meeste vogelsoorten verwaarloosbaar.24 Later dit jaar wordt het park geopend.25
Zoekgebieden voor groene energie
Van de bijna achthonderd nieuw vergunde windmolens in Nederland komen ruim driehonderd in of tegen beschermde natuur te staan, blijkt uit onze data-inventarisatie. Dat is bovenop de ruim 600 turbines die op dit moment al in beschermde meren, heides en bossen staan. Zelfs in Natura 2000-gebieden, de hoogste Europese status van natuurbescherming, staan 175 molens gepland.26
In 2030 moet 70 procent van alle elektriciteit die we gebruiken duurzaam zijn opgewekt.27 Dat redden we niet met alleen turbines in de Noordzee, deels vanwege de hogere kosten voor onderhoud.28 Maar bouwen op land is extra ingewikkeld voor Nederland, dat per vierkante kilometer het hoogste energieverbruik van alle Europese landen heeft, dwergstaten Malta en Luxemburg uitgezonderd.29 In het gevecht om ruimte kennen windmolens op land bovendien weinig pleitbezorgers. Van Texel tot Oss en van Amsterdam tot de Drentse Veenkoloniën, overal gaan burgers de barricaden op tegen de plaatsing van turbines in hun regio.30
We maakten daarom een kaart van natuurgebieden door heel Nederland en plaatsten daarin de locaties van alle hernieuwbare energieprojecten, afkomstig uit openbare en niet-openbare bronnen.31 Ook verzamelden we projecten die nog niet in werking zijn, maar wel de benodigde vergunningen en een subsidietoekenning voor duurzame energie op zak hebben. Van de bijna drieduizend windmolens en meer dan vijfhonderd zonneparken die dat opleverde, keken we hoeveel daarvan in een beschermd natuurgebied liggen. Het resultaat is een kaart bezaaid met gekleurde stippen, die elk een windturbine of zonnepark aanduiden.
Zo worden de Peelsche en de Kroonvensche Heide in Noord-Brabant binnenkort omsloten door de vijftien turbines van windparken ‘Agro Wind Reusel’ en ‘De Pals’; op honderd meter afstand ligt ook een beschermd Belgisch natuurgebied32 met veertien beschermde vogel- en vleermuissoorten. De Oostelijke Vechtplassen in de provincie Utrecht zijn binnenkort een zonneweide van zes hectare33 rijker. Rondom het Volkerak-Zoommeer, gelegen op het tripelpunt van Zeeland, Noord-Brabant en Zuid-Holland, verrijzen straks elf nieuwe windmolens, bovenop34 de 42 turbines en het zonnepark die er al staan. Met de helft van de 33 beschermde vogelsoorten in het Natura 2000-gebied gaat het niet goed.35 Vooral waterrijke natuurgebieden, belangrijk voor vogels, krijgen het zwaar te verduren.
En daar blijft het niet bij. Ook wanneer deze projecten straks stroom opwekken, haalt Nederland zijn duurzame doelen bij lange na niet; daar zijn nog veel meer36 turbines en panelen voor nodig. Waar die komen bepaalt niet het Rijk, maar de dertig energieregio’s die daarvoor in het leven zijn geroepen. Volgens een inventarisatie van Natuurmonumenten wijst bijna de helft van die regio’s beschermde natuurgebieden aan als ‘zoekgebied’ voor
'Op het randje'
Vanaf de Afsluitdijk kijkt ecoloog Van der Winden met zijn verrekijker uit over een deels bevroren IJsselmeer. Uit het ijzige water rijzen rijen gele palen, strak in het gelid. De laatste van de 89 funderingen van Windpark Fryslân is net voor kerst geplaatst, de turbines komen binnenkort.37 Het windpark beslaat een gebied vergelijkbaar met een kleine gemeente en verzorgt vanaf komende zomer 1,2 procent van het Nederlandse elektriciteitsgebruik.38
‘Dit is wel op het randje’. Van der Winden was als onderzoeker bij Bureau Waardenburg ook betrokken bij het ontwerp van Windpark Fryslân, totdat hij in 2015 als zelfstandige verder ging. Anders dan ecoloog Buij benadrukt hij dat de onderzoeken voor deze projecten wel hout snijden en zorgvuldig worden uitgevoerd. Al worden sommige effecten soms vergeten of verkeerd berekend. De meeste zorgen heeft hij over de effecten op het IJsselmeergebied, een ‘fantastisch natuurgebied voor veel bijzondere vogelsoorten waar het slecht mee gaat, zoals de visdief, toppereend en zwarte stern.39 Nu zijn we het op grote schaal industrieel aan het ontwikkelen. Hoe ver40 kunnen we daarin gaan?’
Het ‘ecologisch systeem’ van het Natura 2000-gebied is inderdaad niet op orde, bevestigt beheerder Rijkswaterstaat.41 Desondanks gaf het in de afgelopen jaren toestemming voor nog twee andere windparken in het IJsselmeer.42
Volgens deskundigen is juist dit de grootste bedreiging voor het milieu: de gecombineerde effecten van alle hernieuwbare energieprojecten samen.43 Adviesbureaus beoordelen de ecologische effecten van windturbines en zonnepanelen per project, maar kijken niet naar de optelsom van al die infrastructuur bij elkaar. Er is ‘weinig tot geen aandacht’ voor de gestapelde effecten, oordeelde ook de Commissie voor de Milieueffectrapportage (m.e.r.) toen het eind vorig jaar de hernieuwbare energieplannen van vijf Nederlandse regio’s analyseerde.44 De regio’s kijken vaak niet verder dan de grenzen van een project of regio, en onderschatten daarmee de natuurschade.45
‘Alle projecten bij elkaar kunnen wel eens grote gevolgen hebben,’ zegt Van der Winden. Denk aan het afnemen of zelfs verdwijnen van hele vogelpopulaties uit Nederland. Voor het Noordzeegebied is een integrale studie gedaan naar de opgetelde effecten, zegt hij. ‘Dat zouden we ook voor de rest van het land moeten doen. Je kunt niet oneindig blijven bouwen.’ In de praktijk schiet natuurbescherming vaak tekort, zegt Raoul Beunen,46 universitair hoofddocent omgevingsbeleid aan de Open Universiteit. ‘Je hoort wel eens dat Nederland op slot zit, maar vaak wordt creatief met de regels omgegaan en is ook in beschermde natuur van alles mogelijk.’
Niet in de achtertuin
Inspraak in coronatijd: de verontwaardiging spat van het scherm. ‘Het is bekend bij jullie dat er geen draagvlak is voor jullie plannen. Waarom zitten we hier dan?!!?’ De boodschap van een lokale agrariër verschijnt in het chatscherm. Met meer dan 150 belangstellenden is de online participatie-avond van de Noord-Hollandse gemeente Bergen goed bezocht. Negen op de tien deelnemers is ouder dan 35 jaar, de meesten zijn boven de 50. Vragen stellen mag alleen via de chat, maar al snel hebben enkelen de unmute-knop gevonden. De wethouder wordt meermaals onderbroken.47
‘Ze proberen over ons heen te donderen’. De plannen voor windturbines sneuvelden in een eerder stadium, dus gaat het vanavond alleen over zonneparken. Bij de live stemming blijken de Bergenaren nog wel te porren voor zonnepanelen bovenop parkeerplaatsen. Verder gaan de meeste stemmen telkens naar dezelfde optie: ‘Niet acceptabel’.
Voorheen wezen het Rijk en de Provincie plekken voor turbines en zonnepanelen aan, zegt Odile Rasch,48 maar ‘nu doen we dat anders, samen met burgers’. Rasch is programmamanager bij de energieregio Noord-Holland Noord, wat ‘best wat kunst- en vliegwerk vergt’. Zo hadden verschillende gemeenten al in hun coalitieakkoord beloofd geen extra windmolens meer te plaatsen.49 Desondanks lukte het om samen met partijen uit de regio een ‘ambitieus plan’ op te stellen voor 2,2 terawattuur aan extra duurzame energie. Maar na een rondje langs alle gemeenten verdween daarvan toch weer de helft.50 De energieregio’s kunnen geen beslissingen opleggen, ze fungeren slechts als onderhandelingstafel waaraan burgers, bedrijven, boeren en beleidsmakers het samen moeten uitvogelen.
Medemblik is een van die gemeenten. ‘Bij ons staat participatie heel hoog in het vaandel,’ zegt wethouder Harry Nederpelt.51 Begin vorig jaar organiseerde de gemeente acht bijeenkomsten voor inwoners en twee aparte voor ondernemers en agrariërs. ‘Elke avond zat meteen vol, vol, vol. Wat bleek: als je via de A7 aan komt rijden, zie je de honderd windmolens in onze buurgemeente Hollands Kroon al van heinde en verre. De gemiddelde Medemblikker ziet windmolens als landschapsvervuiling. En als agrarische gemeenschap zeggen we ook over zonnepanelen op agrarisch land: liever niet.’
Zo verviel een groot deel van de locaties voor hernieuwbare energie in Medemblik. Tot een bekende ingenieur uit een buurgemeente, Kor Buitendijk,52 met ‘een lumineus plan’ kwam: de aanleg van vier eilanden met zonnepanelen en een groot ‘natuureiland’ voor de kust van Medemblik en Hollands Kroon.53 In het IJsselmeer dus, waar bijna niemand er last van heeft. Samen omspannen de ‘zonne-eilanden’ zo’n 1350 hectare; iets meer dan de oppervlakte van de gemeente Enkhuizen.54 Naar schatting zijn ze samen goed voor zo’n 1.6 terawattuur aan duurzame stroom.55
Daarmee zou de regio Noord-Holland Noord bijna in een klap voldoen aan de doelstellingen56 voor 2030. Mogelijk hebben we hier een enorme energiebron te pakken, zegt programmamanager Rasch. ‘Een grote stap, waardoor we andere lastige keuzes misschien nog niet hoeven te maken.’ De provincie Noord-Holland en de gemeente Medemblik huurden twee gerenommeerde adviesbureaus in om de ecologische effecten van het plan te beoordelen.57 ‘Wij willen natuurlijk bijdragen aan de energietransitie,’ zegt wethouder Nederpelt. ‘En dit plan koppelt economie, recreatie, duurzaamheid én natuur.’ Een win-win-win-win dus? ‘Ja, niet wind, maar win!’ Ook GroenLinks gedeputeerde Edward Stigter heeft ‘stevige klimaatambities’ en ziet wel wat in dit ‘rare maar interessante plan’ dat ‘op allerlei manieren uitdagend is’.
Zonnepanelen middenin het IJsselmeer; hoe zijn die goed voor de natuur?
Met ‘ondiepe waterzones met water- en moerasplanten, zandige gedeelten als rust- en foerageergebied voor vogels’, schuilgelegenheden voor opgroeiende vissen, zonnepanelen die half onder water verdwijnen en mossel-vriendelijke materialen kan het project volgens de bureaus zelfs een positief effect op de natuur hebben.58 Hoewel dit ‘nog nergens ter wereld is beproefd’ en ‘onderzoek naar de effecten op waterkwaliteit en ecologie van zon op water nog in de kinderschoenen [staat]’, zijn ze positief.
Dat geldt niet voor iedereen. Acht natuurorganisaties, waaronder de Vogelbescherming Nederland en Staatsbosbeheer zijn fel tegen het ‘industriële’ plan van Buitendijk.59 Het zal dit unieke leefgebied voor watervogels verstoren, zeggen ze. Dus presenteerden60 ze een alternatieve ‘denkrichting’. Maar dit ‘plan Binnendijk’ pleit juist voor meer hernieuwbare energie in de Noord-Hollandse polders; precies dat wat veel inwoners niet willen. Volgens onderzoeker Jan Matthijsen van het Planbureau voor de Leefomgeving is ‘maatschappelijke betrokkenheid’ het belangrijkste knelpunt bij de toekomstige plaatsing van hernieuwbare energieprojecten.61
De Commissie voor de milieueffectrapportage waarschuwde de provincie Noord-Holland vorig najaar voor de mogelijke nadelige gevolgen van turbines en drijvende zonnepanelen in het IJsselmeer en adviseerde eerst een ‘regio-overstijgende, cumulatieve analyse’ te laten doen.62 Dat is nog niet gebeurd.63 Inmiddels heeft demissionair-minister Van ‘t Wout van Economische Zaken en Klimaat beheerder Rijkswaterstaat gevraagd een pilot op te zetten.64
Afvoerputje voor duurzame ambities
Als iemand de Nederlandse natuur zou moeten beschermen, zijn het de natuurbeheerders. Hun toestemming is dan ook een vereiste voor bouwplannen in de natuur. Maar consensus over wat acceptabel is, is ver te zoeken.
‘We lopen het risico dat natuur wordt het afvoerputje wordt voor duurzame ambities,’ zegt Marc van den Tweel, directeur van vereniging Natuurmonumenten.65 Kijk eerst naar andere mogelijkheden zoals platte daken. Bestuurders kiezen nu, mede door de protesten van burgers, voor de weg van de minste weerstand, en komen uit bij beschermde natuur. ‘Maar die kun je maar één keer verklooien.’ Natuurmonumenten zegt daarom in principe ‘nee’ tegen hernieuwbare energieprojecten in haar beschermde natuurgebieden. ‘Wij zullen een stem blijven geven aan dat wat geen stem heeft’.
Andere beheerders zijn minder principieel. In het IJsselmeer en andere grote wateren is Rijkswaterstaat de baas. Het opwekken van energie is, in tegenstelling tot natuurbeheer, geen ‘kerntaak’ van de organisatie, zegt ze in een reactie,66 maar toch wil ze zich ‘inzetten voor de regionale energietransities’.
‘De energietransitie vraagt een bijdrage van iedereen’, laat ook de woordvoerder van Staatsbosbeheer,67 de grootste terreinbeheerder van het land, weten. Ze stelt een ‘beperkt deel’ van haar terreinen ‘beschikbaar voor windenergie’, maar alleen ‘waar het kan en past’. Al negentien operationele windturbines draaien op haar gebieden en daar komen mogelijk nog tientallen68 windturbines en zonneparken bij. Overigens betreft dit niet altijd beschermde natuur. In Zeewolde schreef de organisatie zelf een tender uit voor een groot zonnepark (het ‘Zonnewoud’) in een van haar bossen.69 Voor elk project doet een adviesbureau onafhankelijk onderzoek, benadrukt de rijksgrondsbeheerder. Eventuele gevolgen voor de natuur worden altijd meegenomen in de plannen.70
Per windmolen ontvangt Staatsbosbeheer enkele tienduizenden euro’s per jaar,71 waardoor het ‘natuurbeheer met minder belastinggeld kan uitvoeren’. Sinds de eerste kabinetten Rutte fors sneden in natuursubsidies, moeten natuurbeheerders zoveel mogelijk de eigen broek ophouden.72 Staatsbosbeheer noemt zich nu ‘het groene nutsbedrijf’ en produceert bijvoorbeeld houtsnippers voor omstreden biomassa-centrales. Ze kan dit geld goed gebruiken, blijkt uit de meest recente jaarcijfers: in 2019 leed de organisatie negen miljoen euro verlies.73
Natuurbeheer is geen vetpot, weten ook kleinere natuurbeheerders. ‘Alleen met natuursubsidies kom je er niet,’ zegt John Smits,74 rentmeester van Quadenoord, een landgoed met Natura 2000-status bij Renkum, Gelderland. Al een tijdje probeert hij de benodigde vergunningen te krijgen voor een zonnepark. Een bijdrage aan de energietransitie én een investering in biodiversiteit en natuurbeheer, zegt hij. ‘Iedereen in deze sector worstelt met de vraag “hoe houden we onze landschappen in stand?” Mensen waarderen natuur enorm, maar daar blijft het vaak bij. De maatschappij kan ook samen de portemonnee trekken. Dát zie ik helaas niet gebeuren’.
‘We weten nog zo weinig’
Ecoloog Van der Winden staat op de Wieringermeerdijk, ter hoogte van het monument voor het opblazen van de waterkering in de oorlog. De bevroren schuimkoppen van het IJsselmeer lijken op een maanlandschap. Straks liggen hier misschien de zonne-eilanden van Buitendijk. ‘Als je het goed doet, kan zo’n project ook bijdragen aan natuurontwikkeling’. De komende jaren neemt het aantal zonneparken, minder omstreden dan windturbines, een vlucht.75 ‘Alleen ontbreekt het in Nederland nog aan onderzoek dat de effecten van hectares vol panelen op vogels nauwkeurig in kaart brengt.’ Eerdere Amerikaanse studies tonen dat vogels zich simpelweg doodvliegen tegen de bouwwerken.76 ‘Dat onderzoek is hier ook nodig. We weten nog zo weinig.’
Verantwoording van onderzoek hernieuwbare energie in natuur
Deze publicatie kwam tot stand met steun van het Fonds Bijzondere Journalistieke Projecten. Dit onderzoek verscheen ook bij EenVandaag, Trouw, De Groene Amsterdammer, De Gelderlander, De Stentor en BN de Stem.

-
De masthoogte van deze molens is 118 meter, de tiphoogte is 177 meter. Zie hier voor meer informatie over dit windpark
↩︎ -
Reportage en live interview met Jan van der Winden op 12 februari, 2021
↩︎ -
Van der Winden werkte tot 2015 bij Bureau Waardenburg, daarna ging hij als zelfstandige verder
↩︎ -
Lees hier en hier meer over de windparken van Vattenfall en specifiek over het Prinses Ariane Windpark. Het park werd in september 2020 geopend
↩︎ -
Lees hier meer over de ligging van de windmolens op een terrein van Staatsbosbeheer
↩︎ -
Lees hier meer over het Wieringermeergebied en de aanleg van het Robbenoordbos. Meer over de verschillende flora en fauna in het bos is te vinden in het Inpassingsplan Wieringermeer, RVO, Ministerie EZK, 2015, bijvoorbeeld pagina 241
↩︎ -
Zie het Compensatieplan Robbenoordbos binnen het Inpassingsplan Wieringermeer, RVO, Ministerie EZK, 2015, pagina 198 en pagina 452. Tevens schriftelijke reactie Staatsbosbeheer, 4 maart 2021: Wij zijn betrokken als toekomstig eigenaar bij de inrichting van dit perceel. We hebben ingestemd met het beplantingsplan, omdat we dit goed vinden passen.
↩︎ -
Het precieze aantal is 639. Zie voor meer informatie over de methodologie de verantwoording
↩︎ -
Telefonisch interview met directeur Natuurmonumenten Marc van den Tweel, 11 maart 2021
↩︎ -
Op dit moment staan er 19 operationele windturbines en twee zonneparken op terrein van Staatsbosbeheer en zijn vergunningen verleend voor nog 14 turbines en twee zonneparken. Nog 10 à 20 turbines en één zonnepark zitten in de oriëntatiefase; verschillende mailwisselingen en telefoongesprekken met woordvoerder Staatsbosbeheer Marcel van Dun tussen oktober 2020 en maart 2021
↩︎ -
Interview met Ralph Buij via Zoom, 20 januari 2021, daarna meerdere keren telefonisch en mailcontact
↩︎ -
Telefonisch en live interviews met Jan van der Winden, 5 januari 2021, 12 februari 2021
↩︎ -
Dat gebeurde afgelopen februari, zie bijvoorbeeld dit bericht
↩︎ -
Blijkt uit onze gesprekken met verschillende ecologen en experts, waaronder Jan van der Winden, Ralph Buij, Alex Schotman, videogesprek op 17 december 2020; Harm Dotinga en Leo Bruinzeel van de Vogelbescherming Nederland; 11 januari 2021; en Raoul Beunen, universitair hoofddocent omgevingsbeleid aan de Open Universiteit videogesprek, 15 december 2020
↩︎ -
The threshold below which the derogation is automatically considered as meeting the requirements of the notion of small numbers is currently set at 1% of the overall annual natural mortality in the relevant biogeographical population, zie dit paper van Schippers, Buij, Schotman et al, 2019, pagina 2
↩︎ -
Zie bijvoorbeeld dit document over Windpark Greenport Venlo, Om deze negatieve effecten met zekerheid te kunnen voorkomen worden als mitigerende maatregelen drie alternatieve nestlocaties geplaatst binnen het territorium van deze vogels: of de passende beoordeling voor Windpark Fryslân, pagina 111
↩︎ -
Het gaat hier om de zogeheten ADC-toets, wat staat voor: A: alternatieven, D: dwingende redenen van groot openbaar belang en C: compenserende maatregelen. Zie bijvoorbeeld hier of hier voor meer informatie
↩︎ -
Interview met Ralph Buij via Zoom, 20 januari 2021, daarna meerdere keren telefonisch en mailcontact
↩︎ -
Zie het rapport Kwetsbare soorten voor energie-infrastructuur in Nederland, van Wageningen Environmental Research in opdracht van Ministeries van EZK en LNV, mei 2018
↩︎ -
Blijkt uit onze gesprekken met verschillende ecologen en experts, waaronder Jan van der Winden, Ralph Buij, Alex Schotman, videogesprek op 17 december 2020; Harm Dotinga en Leo Bruinzeel van de Vogelbescherming Nederland; 11 januari 2021; en Raoul Beunen, universitair hoofddocent omgevingsbeleid aan de Open Universiteit videogesprek, 15 december 2020
↩︎ -
Het gaat om Windpark Den Tol in Netterden. De dichtsbijzijnde turbine staat 290 meter van het natura 2000 gebied Hetter‐Millinger Bruch. Dit blijkt uit onze data-inventarisatie en uit deze bron
↩︎ -
Namelijk de NABU: NABU - Naturschutzbund Deutschland. Zie voor meer informatie hier
↩︎ -
Interview met Ralph Buij via Zoom, 20 januari 2021, daarna meerdere keren telefonisch en mailcontact. Zie ook de uitspraak van de Raad van State, 14 maart 2018
↩︎ -
Zie Passende beoordeling Windpark Fryslân, 2015, onder andere pagina 107
↩︎ -
Het park moet in de zomer van 2021 stroom leveren, zie hier
↩︎ -
Zie voor meer informatie over de methodologie de verantwoording
↩︎ -
In 2030 is 70% van alle elektriciteit en minimaal 27% van alle energie (elektriciteit, gas en warmte) duurzaam opgewekt. Dat hebben de lidstaten van de Europese Unie met elkaar afgesproken, zie de website van de Rijksoverheid
↩︎ -
Onder andere: telefonisch interview met onderzoeker Jan Matthijsen van Planbureau voor de Leefomgeving, 10 februari 2021
↩︎ -
Eigen berekening op basis van data van Eurostat: 47,9 miljoen ton olie-equivalent per jaar en 37824 vierkante kilometer, op basis van deze en deze datasets
↩︎ -
Zie bijvoorbeeld in het Brabants Dagblad, in de Volkskrant, Dagblad van het Noorden en bij Binnenlands Bestuur
↩︎ -
Zie voor meer informatie over de methodologie de verantwoording
↩︎ -
Hier en hier meer over de plannen voor Windpark Agro Wind en voor Windpark Park;
↩︎
en hier meer informatie over de Kroonvensche heide -
Zie hier voor meer informatie over het zonnepark en hier over het Natura2000-natuurgebied
↩︎ -
Zie hier voor meer informatie over het Natura2000-natuurgebied. Binnen zone van 200 meter van het Krammer-Volkerak verschijnen: 3 windmolens van Windpark Suyderlandt en 8 van Windpark Oostflakkee. 42 bestaande windturbines volgens Windstats. Zie voor meer informatie over de methodologie de verantwoording
↩︎ -
Zie Sovon Vogelbalans, 2020, pagina 11, en kijk hier voor de beschermde soorten in dit gebied
↩︎ -
Onder andere: telefonisch interview met onderzoeker Jan Matthijsen van Planbureau voor de Leefomgeving, 10 februari 2021. Zie voor meer informatie ook de Monitor Concept-RES, gepubliceerd door het PBL, februari 2021
↩︎ - ↩︎
-
Op jaarbasis produceert WPF zo’n 1,5 terawattuur* (1.500.000 megawattuur). Dit is ongeveer 1,2% van het Nederlandse elektriciteitsverbruik en dit komt overeen met het verbruik van ongeveer 500.000 huishoudens, zie hier
↩︎ -
Zie hier de doelen voor het IJsselmeergebied en hier de huidige cijfers
↩︎ -
Telefonisch interview op 5 januari 2021 en reportage en live interview met Jan van der Winden op 12 februari, 2021, daarna nog meerdere keren telefonisch en mailcontact
↩︎ -
Schriftelijke reactie Rijkswaterstaat op vragen Investico van 16 februari 2021
↩︎ -
Windpark Noordoostpolder en Windpark Blauw
↩︎ -
Blijkt uit onze gesprekken met verschillende ecologen en experts, waaronder Jan van der Winden, Ralph Buij, Alex Schotman, videogesprek op 17 december 2020; Harm Dotinga en Leo Bruinzeel van de Vogelbescherming Nederland; 11 januari 2021; en Raoul Beunen, universitair hoofddocent omgevingsbeleid aan de Open Universiteit videogesprek, 15 december 2020
↩︎ -
Resultaten en advies aan alle RES-partners, Commissie voor de Milieueffectrapportage, 2020: Aan cumulatieve effecten over project- en regiogrenzen heen is weinig tot geen aandacht besteed, zie hier
↩︎ -
Resultaten en advies aan alle RES-partners, Commissie voor de Milieueffectrapportage, 2020: Aan cumulatieve effecten over project- en regiogrenzen heen is weinig tot geen aandacht besteed, zie hier
↩︎ -
Video-interview met Raoul Beunen, 15 december 2020
↩︎ -
Aanwezigheid bij Participatie-avond Regionale Energie Strategie Gemeente Bergen, 2 februari 2021. 87% was boven de 35, 60% boven de 50
↩︎ -
Video-interview met Odile Rasch, 20 januari 2021, daarna nog contact via e-mail
↩︎ -
Dit gold bijvoorbeeld voor de gemeente Medemblik, zie het Coalitieakkoord
↩︎ -
Dit gold bijvoorbeeld voor de gemeente Medemblik, zie het Coalitieakkoord
↩︎ -
Video-interview op 17 februari 2021
↩︎ -
Ingenieur Kor Buitendijk was onder andere projectdirecteur bij de Zandmotor, de geroemde zandopspuiting die tegelijkertijd de Zuid-Hollandse kust versterkt en een walhalla vormt voor kitesurfers. Tegenwoordig leidt hij een burgerinitiatief tegen de komst van meer windmolens in de Noord-Hollandse polders en heeft hij het voortouw genomen in het plan voor de zonne-atollen voor de Noord-Hollandse kust, zie bijvoorbeeld hier en hier
↩︎ -
Lees meer over het plan op deze website, in het document Buitendijks plan, onder andere pagina 7
↩︎ -
Zie hier, het landoppervlak van de gemeente Enkhuizen is 1.268 ha, het wateroppervlakte is 10.356 ha. De zonne-atollen beslaan samen 1.2% van het IJsselmeer. Het IJsselmeer is 1100 km2, of om precies te zijn 1133km2
↩︎ -
Zie document Buitendijks plan, pagina 7. Tevens bevestigd door Odile Rasch, 20 januari 2021
↩︎ -
Blijkt uit het interview met Odile Rasch, 20 januari 2020. Zie ook deze pagina over de doelstellingen voor de regio Noord-Holland Noord: de doelstelling is 4.2 terrawattuur, dat is ongeveer het dubbele van wat de energieregio nu al opwekt, namelijk ongeveer 2 terrawattuur. Dus er moet nog ongeveer 2.2 terrawattuur bijkomen. 1.6 terrawattuur is dus al een heel eind in die richting
↩︎ -
De bureaus waren Deltares en Bureau Waardenburg, bekijk hier de studie Zonne-atollen geven ruimte aan natuur en duurzame energie – verkenning van oktober 2020
↩︎ -
Zie het document Buitendijks plan, onder andere pagina 7, en studie van Deltares en Bureau Waardenburg, 2020, onder andere pagina 4, 20, 24
↩︎ -
Deze organisaties zijn verenigd in Coalitie het Blauwe Hart, lees hier meer. Telefonisch interview met Andrea Zierleyn van Vogelbescherming Nederland op 2 maart 2021
↩︎ -
Telefonisch interview met Andrea Zierleyn van Vogelbescherming Nederland op 2 maart 2021
↩︎ -
Telefonisch interview, 10 februari 2021
↩︎ -
Advies Commissie voor de Milieueffectrapportage, Regionale energiestrategie Noord-Holland Noord, 17 september 2020
↩︎ -
Bevestigd door Odile Rasch in e-mail van 3 maart 2021
↩︎ -
Zie beantwoording Kamervragen van Kamerleden Van der Lee en Bromet (beiden GroenLinks) op 12 februari 2021
↩︎ -
Telefonisch interview met directeur Natuurmonumenten Marc van den Tweel, 11 maart 2021
↩︎ -
Schriftelijke reacties per e-mail op vragen van Investico, 16 februari 2021 en 8 maart 2021
↩︎ -
Schriftelijke reactie per e-mail op vragen van Investico, 19 februari 2021
↩︎ -
Op dit moment staan er 19 operationele windturbines en twee zonneparken op terrein van Staatsbosbeheer en zijn vergunningen verleend voor nog 14 turbines en twee zonneparken. Nog 10 à 20 turbines en één zonnepark zitten in de oriëntatiefase; blijkt uit verschillende mailwisselingen en telefoongesprekken met woordvoerder Staatsbosbeheer Marcel van Dun tussen oktober 2020 en maart 2021
↩︎ -
De tender werd gewonnen door bedrijf Sunvest. Zie bijvoorbeeld hier
↩︎ -
Schriftelijke reactie per e-mail op vragen van Investico, 19 februari 2021
↩︎ -
Richtlijn is dat 1MW wind ons 10.000 euro per jaar oplevert, en dat 1 hectare zonnepanelen ons 5.000 a 10.0000 euro per jaar oplevert, Schriftelijke reacties per e-mail op vragen van Investico, 5 januari 2021 en 19 februari 2021
↩︎ -
Of lees dit artikel van destijds terug
↩︎ -
Download hier het jaarverslag 2019 van Staatsbosbeheer, zie bijvoorbeeld pagina 19
↩︎ -
Telefonisch interview, 1 februari 2021
↩︎ -
Onder andere: telefonisch interview met onderzoeker Jan Matthijsen van Planbureau voor de Leefomgeving, 10 februari 2021. Zie voor meer informatie ook de Monitor Concept-RES, gepubliceerd door het PBL, februari 2021
↩︎ -
Reportage en live interview met Jan van der Winden op 12 februari, 2021. Zie bijvoorbeeld deze studie, A preliminary assessment of avian mortality at utility-scale solar energy facilities in the United States, juli 2016
↩︎