Twee grootschalige fraudenetwerken, opererend vanuit callcentra in onder meer Georgië en Israël, Bulgarije, Cyprus en Spanje hebben tussen januari 2021 en februari 2025 ruim 32.000 mensen opgelicht voor een totaalbedrag van minstens 275 miljoen dollar. De fraudeurs, die zich voordeden als investeringsadviseurs, lokten slachtoffers via online advertenties en haalden hen over om geld te storten op nep-beleggingsplatformen. Onder de slachtoffers is ook een groot aantal Nederlanders.

Dat blijkt uit Scam Empire,een journalistieke samenwerking van OCCRP, de Zweedse televisiezender SVT, en 31 andere media uit verschillende landen. In Nederland werd het lek onderzocht door Investico en Follow the Money, mede voor De Groene Amsterdammer en Trouw. De 1,9 terabyte aan data, met onder meer een miljoen opgenomen telefoongesprekken tussen scammers en slachtoffers, documenten en schermopnames biedt een unieke inkijk in de werkwijze van deze criminele netwerken.

De scammers lokken slachtoffers via online advertenties voor crypto-investeringen. Zodra iemand zijn gegevens achterlaat, wordt hij gebeld door een medewerker vanuit één van de callcenters. Die doet zich voor als een betrouwbare financieel adviseur, en probeert een vertrouwensband op te bouwen. De ‘agent’ probeert slachtoffers te overtuigen om meer geld te investeren in een beleggingsplatform - waar slachtoffers toegang tot krijgen na een eerste betaling - dat in werkelijkheid volledig nep is. Met trucs zoals fictieve winsten, extra investeringskansen en dreigende verliezen, zorgen ze ervoor dat slachtoffers telkens weer geld overmaken.

De ‘agents’ werken onder valse namen en gebruiken neppaspoorten en verzonnen achtergrondverhalen om zich voor te doen als investeringsadviseurs. De fraudeurs werken niet vanuit zolderkamers, maar vanuit moderne kantoren middenin hoofdsteden als Tbilisi en Sofia. Ze gebruiken reguliere software, werken samen met externe marketeers en geven trainingen aan medewerkers die contact hebben met ‘klanten’. De prestaties van de agents worden bijgehouden op digitale leaderboards, en zij kunnen met hun oplichtingspraktijken bonussen verdienen als iphones, Rolexen en BMW’s.

Toezichthouders lopen voortdurend achter de feiten aan. Zij kunnen waarschuwen voor frauduleuze of zonder vergunning opererende platforms, maar de netwerken openen met gemak een nieuw handelsplatform, waarbij vaak niet duidelijk is wie er daadwerkelijk achter schuilgaat. ‘Criminele netwerken zijn gespecialiseerd en opereren vaak internationaal vanuit landen met zwakke regelgeving,’ zegt de Nederlandse Autoriteit Financiële Markten (AFM) in reactie op vragen van Investico. ‘Dit kan het lastig maken om ze op te sporen en aan te pakken.’
De slachtoffers van deze netwerken met wie Investico en andere media spraken, raakten op deze manier soms al hun geld kwijt, bleven achter met torenhoge schulden, moesten hun woning verkopen of kwamen in psychische nood.

Nederlandse banken moeten hun klanten beschermen tegen fraude, maar in de praktijk blijkt dat lastig. Verschillende slachtoffers met wie Investico sprak werden op enig moment door hun bank gewaarschuwd vanwege verdachte transacties, maar vaak hadden ze dan al tienduizenden euro’s overgemaakt naar de scammers. De Nederlandse Vereniging van Banken laat in een reactie weten dat dit soort fraude, waarbij klanten zelf geld overmaken, lastig te voorkomen is voor banken. In dit soort gevallen vergoedt de bank schade in de regel niet, ‘tenzij een bank besluit om vanwege specifieke omstandigheden uit coulance toch te vergoeden’.

Sinds Investico toegang heeft tot dit lek, hebben de netwerken voor zover we weten geen slachtoffers meer gemaakt in Nederland. Geen van de managers of medewerkers van de Georgische callcenters reageerde op vragen van OCCRP. De Georgische autoriteiten laten op vragen van de journalisten weten dat ze de Georgische callcenters inmiddels in het vizier hebben.