De NZa werd ingesteld toen met de invoering van de Zorg-verzekeringswet (2006) de regie in de zorg in handen kwam van de zorgverzekeraars. Als je macht concentreert bij één partij vergt dat een stevige toezichthouder. Die moet als controleur van miljoenen nota’s in de zorg zelf onkreukbaar zijn en zich onafhankelijk opstellen tegenover de vele grote spelers in de zorgsector.
Langejan liet zich ook fêteren door bedrijven die commerciële belangen in de zorg hebben en opdrachten krijgen van de NZa. Er zijn meer twijfelachtige voorbeelden die NRC Handelsblad recent heeft uitgezocht. Langejan ondertekende eigenhandig ‘akkoord’ voor zijn declaratiekosten voor een ‘Zorg Innovatie Reis’ in 2011. Die reis, zo laat een onderzoek van De Groene Amsterdammer en Investico (nummer 23) zien, biedt gelegenheid tot efficiënt netwerken. Sinds 2007 komen tijdens deze jaarlijkse tripjes naar steeds wisselende buitenlandse locaties verschillende grote partijen bijeen: zorgverzekeraars, zorg-aanbieders, ambtelijk bestuur, belangenorganisaties, adviesraden voor de over-heid, de wetenschap en denktanks. Een van de initiatief-nemers is Roger van Boxtel, die zowel namens d66 in de Eerste Kamer zit als voorzitter is van zorgverzekeraar Menzis. Het idee is mooi: geïnspireerd raken door nieuwe inzichten in het buitenland. Bij dineetjes worden politieke knelpunten besproken en ‘houtskool-schetsen’ voor beleid en zorgakkoorden gemaakt. Het is een typisch staaltje van polderoverleg. Door de informele sfeer worden muurtjes geslecht, maar het is niet bepaald transparant. De toezichthouder hoorde hier niet aan tafel te zitten. Al was het maar om de schijn van belangenverstrengeling te voorkomen.
De zorginnovatiereis is een illustratie van het bestaan van een fijnmazig netwerk van topbestuurders in de zorg. Uit de netwerkanalyse die wij maakten kwam een beeld naar voren van politieke notabelen die verspreid over allerlei zorgsectoren belangrijke bestuurfuncties bekleden. Ook zijn (oud-)politici veelvuldig terug te vinden in besturen van belangenorganisaties voor zorgaanbieders. Vooral de vertegenwoordiging van (oud-)politici in de besturen van de vier grote zorgverzekeraars springt in het oog. Mede daarom vormen de zorgverzekeraars een stevig machtsblok: ze hebben wortels en vertakkingen in de hele zorgwereld en zijn verweven met het politieke machtscentrum.
Dat betekent dat er geen gelijk speelveld is in de zorgmarkt. Het is de kerntaak van de NZa om scheefgroei te voorkomen. Onder Langejan is dat niet gelukt. Dat is erger dan te dure dienstauto’s met chauffeurs of slordige declaraties. Het niet naleven van good governance en slecht extern bestuur ondermijnen beide het vertrouwen.
In een brief aan de Kamer schrijft minister Schippers nu dat ze ‘het betreurt dat de raad van bestuur als direct gevolg van de bericht-geving zich genoodzaakt voelt terug te treden’. Ze bedoelt natuurlijk ‘als gevolg van een ondoorzichtige en slordige bedrijfscultuur’. Niet de media hadden de waakhond al veel eerder moeten laten controleren, dat had zij zelf moeten doen. Wie controleert wie eigenlijk in de zorg? Het is veelzeggend dat pas ná eerdere publicaties over de NZa in de pers een commissie werd aangesteld om de waakhond te laten doorvlooien.
