De financiële toezichthouder slaat ook een strengere toon aan in het afgelopen week gepubliceerde jaarverslag. Het aantal boetes dat de AFM vorig jaar oplegde, is echter licht gedaald en de overige maatregelen werden vooral opgelegd aan de echt malafide cowboys.
De AFM wordt vaak bekritiseerd omdat de toezichthouder niet streng genoeg zou optreden. Platform Investico en De Groene Amsterdammer publiceerden in het voorjaar van 2016 uitgebreid over de werkwijze van de AFM en troffen een toezichthouder die liever praat dan slaat, zeker waar het grotere marktpartijen betreft: de grote banken, verzekeraars en de ‘Big Four’ accountants.
Deze houding kwam sterk tot uiting in de manier van toezicht houden. Na een piek in de formele maatregelen (boetes en andere dwingende maatregelen) tijdens de eerste crisisjaren, daalde dit aantal van 454 in 2009 naar slechts 52 in 2015. De AFM werkte vrijwel alleen nog maar met ‘normoverdragende gesprekken’ en andere informele maatregelen. Ook de toon van de AFM benadrukte het belang van samen oplossingen bedenken: in het jaarverslag van 2014 kwam het woord ‘dialoog’ liefst 36 keer voor.
Koerswijziging?
Dit jaar is de toon anders. De titel van het jaarverslag is Scherp toezicht in een veranderend speelveld en in de inhoudsopgave springt een zuurstokroze tekstblok met ‘Scherp toezicht’ je tegemoet. ‘Wij willen daarmee aangeven’, verklaart AFM-woordvoerder Ward Snijders, ‘dat wij ons opstellen als een alerte toezichthouder die scherp is op de ontwikkelingen in de sector, scherp is op ongewenst gedrag, scherp is op onvoldoende oog voor het belang van de klant.’ Het woord dialoog komt nog maar 10 keer voor. Ook werden in 2016 in totaal 100 formele maatregelen opgelegd, vrijwel een verdubbeling ten opzichte van het jaar daarvoor en de eerste stijging sinds 2009.
In haar persbericht trekt de AFM een direct verband tussen scherp toezicht houden en het nemen van formele maatregelen. Voorheen benadrukte de toezichthouder vooral de eigen verantwoordelijkheid van de sector, met straffen als allerlaatste redmiddel. Bankiers die roepen om minder regeldruk, worden kordaat toegesproken. Volgens AFM-voorzitter Merel van Vroonhoven is ‘versoepeling van regels niet aan de orde’.
‘De noodzaak van scherp toezicht’, voegt woordvoerder Snijders toe, ‘heeft te maken met de wijze waarop drie belangrijke trends op elkaar inwerken: de lage rente, technologische ontwikkelingen en internationale ontwikkelingen. Hierdoor kunnen online steeds gemakkelijker financiële producten worden aangeboden, ook vanuit het buitenland. Daarbij is het gevaar dat door de lage rente op spaargeld consumenten op zoek gaan naar beleggingsproducten met een hoger rendement waarvan de risico’s niet altijd goed worden ingeschat.’
‘Wij stellen ons op als een alerte toezichthouder die scherp is op de ontwikkelingen in de sector, scherp is op ongewenst gedrag, scherp is op onvoldoende oog voor het belang van de klant’
De nieuwe toon wordt vooralsnog maar gedeeltelijk ondersteund door cijfers. Zo is het aantal boetes juist nog verder gedaald van 17 naar 15. De AFM stelt dat dit voor een groot deel ligt aan de complexiteit en dus arbeidsintensiviteit van dit proces. De toezichthouder kan niet meer boetes opleggen dan waarvoor mankracht en budget bestaan, zoals ook wij vorig jaar constateerden. Extra budget komt er al jaren niet meer bij. Van de in totaal 8,5 mln euro aan boetes over het afgelopen jaar werd bovendien 6,13 mln euro aan de ‘Big Four’ accountantskantoren (PwC, Deloitte, EY en KPMG) opgelegd, voor vergrijpen die al in 2014 geconstateerd waren. Zoals we vorig jaar schreven kwamen deze boetes ook nog eens kort na een positief rapport met groene stoplichtjes waarin de bereidheid tot verbetering van de Big Four werd geprezen. Een ‘raar signaal’, zo beaamde bestuurslid Gerben Everts destijds.
Boete ABN Amro is verdwenen
Er verdween vorig jaar ook een boete. Pas in het nieuwe jaarverslag blijkt dat een boete voor ABN Amro uit 2015 van 750.000 euro, voor het niet nakomen van de zorgplicht bij de verkoop van rentederivaten aan het MKB, is ingetrokken, vermoedelijk als onderdeel van een deal over het derivatendossier. De AFM vindt het niet langer ‘opportuun’ deze sanctie door te zetten omdat er sinds december 2016 een regeling is voor de afwikkeling van dit dossier door de grootbanken. Een opmerkelijke redenering, zeker omdat eerst nog moet worden afgewacht of deze regeling naar behoren gaat worden uitgevoerd.
De werkelijke stijging zit in andere formele maatregelen zoals dwangsommen en openbare waarschuwingen. Daarbij beroemt de AFM zich vooral op successen tegen de malafide cowboys in de markt, een echo van het enthousiaste oprollen van de financieel adviseurs tijdens de crisis. De vraag is of de AFM, anders dan toen, haar strengere houding de komende jaren ook waar gaat maken bij de bescherming van consumenten, MKB-ers en de maatschappij tegen de grotere marktpartijen.
