Tien jaar strijd tegen ‘ondermijning’ levert nauwelijks resultaat

Tien jaar strijd tegen ‘ondermijning’ door georganiseerde criminaliteit in Brabant heeft geen meetbaar resultaat opgeleverd. Criminele infrastructuren zijn intact gebleven en tientallen zeer vermogende topcriminelen zijn buiten schootsafstand van justitie gekomen terwijl de drugsindustrie in de zuidelijke provincie is blijven groeien.

Dat concludeert Platform voor onderzoeksjournalistiek Investico dat samen met Brabantse Onderzoeksredactie, een samenwerking van het Brabants Dagblad, BN de Stem en het Eindhovens Dagblad mede voor De Groene Amsterdammer onderzoek heeft gedaan naar de bestrijding van de Brabantse onderwereld. Het afgelopen half jaar zijn daarvoor gesprekken gevoerd met meer dan honderd politiemensen, bestuurders, ambtenaren, politici, wetenschappers, belastingmensen, justitiemedewerkers, advocaten en criminelen.

Ondermijning door onderwereld

Toetsbare resultaten van tien jaar aanpak van ondermijning bestaan niet. ‘De registratie van de politiecijfers is een ramp’, zegt Max Daniel, hoofdverantwoordelijk voor de coördinatie van drugsbestrijding bij de Nationale Politie. ‘Inzicht in het doen en laten van de grote criminele leiders ontbreekt nu vrijwel volledig’, erkent hij. De Belastingdienst, tegenwoordig een van de voorlopers in de strijd tegen de criminaliteit, zegt in Brabant zeker veertig, vijftig mensen te kennen met tientallen miljoenen aan crimineel vermogen die ongrijpbaar zijn voor politie en justitie.

In de politiesystemen is ‘ondermijning’ geen aparte categorie, zo blijkt uit het onderzoek. Zelfs de aantallen criminele liquidaties; aangiften van gemeenteambtenaren van bedreiging of meldingen van boeren dat ze onder druk zouden zijn gezet om een drugslab toe te staan, zijn onvindbaar zonder een handmatige zoekactie. Die is tot dusver niet verricht.

De term ‘ondermijning’ werd in 2009 gemunt door de Amsterdamse politiecommissaris Bernard Welten in een alarmerend rapport over de criminaliteit in Nederland. Het voedde de veronderstelling dat de onderwereld bezig was zich te nestelen in het lokaal bestuur en daardoor de democratie zou ondermijnen. Geslaagde voorbeelden daarvan zijn de afgelopen tien jaar echter niet gevonden.

Kom over een jaar terug

Sinds de oprichting van de taskforce tegen ondermijning zijn honderden panden gesloten die overlast veroorzaakten of geassocieerd werden met drugshandel, in 2018 alleen al waren dat er 429. Ook zijn ‘growshops’ verboden en is er een verbod gekomen op criminele motorbendes. Meerdere criminelen worden op de huid gezeten door intensiever samenwerkende instanties. De verbeterde samenwerking is volgens bestuurders het fundament voor een effectievere aanpak. Toch blijft de drugsindustrie groeien, wordt alom onderkend. ‘We moeten reëel zijn: het gat blijft te groot’, zegt de Oost-Brabantse politiechef Wilbert Paulissen.

De bestuurlijke aanpak van criminaliteit door burgemeesters heeft in Brabant bovendien geleid tot regionale willekeur, waarbij criminelen in de ene gemeente worden opgejaagd en in de andere relatief met rust worden gelaten. Relatief sluit de burgemeester van Rucphen zo’n tien keer meer panden dan de burgemeester van Den Bosch. Via de aanpak worden ook enkel drugsgerelateerde zaken aangepakt en kunnen bijvoorbeeld panden waar wapens worden gevonden, niet worden gesloten.

Voor de aanpak van geldstromen en de top van de drugscriminaliteit bestaat nog geen goed plan en zijn onvoldoende middelen beschikbaar, erkennen alle betrokkenen. ‘We zijn op het punt dat we die strategie kunnen gaan formuleren met alle betrokken partijen,’ zegt commissaris Ekelmans van politieregio Zeeland en West- Brabant. ‘Als jullie over een jaar terugkomen, heb ik een helder antwoord.’ Ook minister Grapperhaus van Justitie vraagt nog een jaar de tijd. ‘Dan moeten er grote klappen gevallen zijn, daar kunt u mij dan op afrekenen.’