Het reisje over de Rijn, de vanouds populaire vakantiebestemming voor met name senioren, is uitgegroeid tot een toeristenindustrie waarin duizenden personeelsleden op grote schaal worden uitgebuit. Op de vakantietochtjes over de rivier maken personeelsleden benedendeks vaak aaneengesloten werkdagen van tien tot zestien uur tegen een uurloon van gemiddeld 2 tot 4 euro.
Die omstandigheden zijn in strijd met de Arbeidstijdenwet. Controles hebben volgens de arbeidsinspectie echter geen prioriteit, zo blijkt uit onderzoek van Platform voor onderzoeksjournalistiek Investico met radioprogramma Argos en dagblad Trouw.
De Europese riviercruise, met Amsterdam als één van de belangrijkste havens en de Rijn als populaire bestemming, is een lucratieve sector waarin reders uit onder meer Zwitserland, Duitsland en Nederland actief zijn. De kajuit-prijzen variëren van 500 tot 5.500 euro per persoon per week en de reizen trekken een internationaal publiek.
Hotel- en horecapersoneel op de cruises maakt echter werkdagen van tien tot zestien uur. Regelmatig wordt geld ingehouden voor kost en inwoning op het schip. Personeel, doorgaans geworven in Oost-Europa en Aziatische landen, moet borg betalen of hun paspoort inleveren, waardoor ze minder makkelijk kunnen vertrekken. Overuren, hoewel dagelijks vereist, worden niet vergoed, zo staat in veel contracten die Investico heeft ingezien. Vrije dagen komen, in het slechtste geval, niet voor.
Inspectie en politie lopen bij controles tegen complexe internationale financiële constructies aan die bij onderzoek een grote tijdsinvestering vereisen. ‘Dat is maar heel beperkt mogelijk’, zegt Ad Hellemons, directeur van Aquapol, de koepelorganisatie voor Europese waterpolitie. Van actieve controle is geen sprake. ‘De inspectie werkt risicogericht. Wij stellen jaarlijks programma’s op waarbij we bekijken in welke sectoren wij onze capaciteit inzetten. Controle van riviercruiseschepen valt momenteel niet onder onze prioritaire activiteiten”, aldus de woordvoerder van de Inspectie SZW.
‘We hebben het in een aantal gevallen zeker over uitbuiting en mensenhandel’
‘We hebben het in een aantal gevallen zeker over uitbuiting en mensenhandel’, stelt Aquapol-directeur Hellemons daar tegenover. ‘Dat betekent dat mensen in sommige gevallen eigenlijk onvrijwillig werken. Daar zijn allerlei gradaties van. In volle vrijheid werken betekent dat je op alle momenten kunt zeggen: “ik stop ermee” of bezwaar kunt maken tegen wat er gebeurt zonder dat het risico’s geeft.’ Over het handhaven van regels bestaat onduidelijkheid, zegt hij. ‘Wie bepaalt welke regels geldig zijn en wie gaat er over een zaak beslissen? Moet de Nederlandse rechter optreden of een Duitse?’
In 2017 heeft de Nederlandse inspectiedienst wel controles verricht op binnenvaart-cruiseschepen. Daarbij is voor 492 duizend euro aan boete opgelegd, zo liet de dienst vrijdag in een persbericht weten. De boetes betroffen de Wet Arbeid vreemdelingen: ze zijn uitgedeeld omdat buitenlands personeel geen geldige visa had om aan boord te werken.
Kritiek uit Duitsland
Internationaal zou de opsporing beter gecoördineerd moeten worden, vindt ook de Duitse hoofdrechercheur Hubert Griepe, die zich bij onze oosterburen al elf jaar inzet tegen het probleem. ‘Er is één persoon met wie ik veel heb samengewerkt bij de Nederlandse inspectie. Die viel uit, en daarmee was de hele samenwerking weg. Een never ending story’, zegt Griepe over de misstanden. ‘Het wordt niet beter.’
‘Het wordt niet beter’
De riviercruises worden uitgevoerd door bedrijven die vaak zijn opgebouwd uit meerdere internationale bv’s. Zo staan rederijen die vanuit Nederland opereren, niet zelden ingeschreven in Zwitserland én Cyprus of Malta – eilanden waar de schepen nooit komen. De arbeidscontracten worden ondermeer afgesloten volgens Cypriotisch recht, met liberale arbeidsrechten en gematigde tarieven voor loonbelasting en sociale verzekering.
De financiële constructie van de bedrijven is waarschijnlijk ‘perfect legaal’, zegt professor Mijke Houwerzijl, hoogleraar Arbeidsrecht aan de Universiteit van Tilburg. Maar het hanteren van Cypriotische arbeidsvoorwaarden en sociale zekerheid ‘zeer zeker niet’. Bij grondige analyse zal waarschijnlijk blijken dat de werknemers in elk geval voor een deel recht hebben op Nederlandse arbeidsvoorwaarden, stelt Houwerzijl.
Volgens Maira van Helvoirt, secretaris van de passagiersvaartcommissie bij de brancheorganisatie European Barge Union (EBU), zijn de regels voor de cruisebedrijven ingewikkeld. ‘Binnen Europa worden verschillende interpretaties aan verschillende regels gegeven. Zelfs binnen een land lijken er meerdere opvattingen te zijn.’ Bedrijven zelf houden vol te voldoen aan de eisen voor minimumloon en vrije dagen. ‘Wij moeten hen geloven op hun blauwe ogen. Meer kunnen we niet doen.’
Gesprekken tussen vakbonden en werkgeversorganisaties lopen al jaren vast. Volgens de vakbond Europese Federatie van Vervoerswerknemers (ETF) weigeren de werkgevers formeel in overleg te gaan. Terwijl brancheorganisatie EBU onvoldoende bewezen acht dat er sprake is van structurele misstanden.
Dit artikel is tot stand gekomen met steun van het Fonds Bijzondere Journalistieke Projecten (www.fondsbjp.nl). Lees de reportage en het nieuws in dagblad Trouw. Luister de uitzending op Argos hier terug.
