Twee onderzoekers van de universiteit Maastricht hebben een bedrijf van de universiteit jarenlang gebruikt om zichzelf te verrijken. Ze deden waardevolle patenten en antilichamen gratis over aan hun eigen ondernemingen. Onderzoeker Leon Schurgers ontving ruim zeventigduizend euro aan illegale betalingen van een farmaciebedrijf. Inmiddels gepensioneerd biochemicus Cees Vermeer sluisde een waardevol patent naar zichzelf, en ontving een bonus van een half miljoen euro.
De fraude rond het bedrijf VitaK werd al in 2008 ontdekt, maar toegedekt door het universiteitsbestuur waardoor de commerciële activiteiten konden worden voortgezet en onderzoeker Schurgers in 2018 kon worden benoemd tot hoogleraar. Dat blijkt uit interne documenten en emails in handen van platform voor onderzoeksjournalistiek Investico, die in samenwerking met dagblad De Limburger mede voor De Groene Amsterdammer zijn onderzocht.
‘Niet de schoonheidsprijs’
De affaire lijkt een extreem gevolg van de opdracht aan de academische wereld om zich als ondernemer te gedragen. Na eerder onthulde belangenverstrengeling en beïnvloeding van onderzoek door bedrijven, is de Limburgse affaire de eerste aantoonbare fraudezaak binnen de ondernemende universiteit. Sinds de eeuwwisseling hebben universiteiten ongeveer 2.100 bedrijven opgericht. Aan de Universiteit Maastricht waren dat er zestig, waarvan VitaK in 2001 een van de eerste was.
Universitair onderzoeker Cees Vermeer richtte VitaK op voor de commerciële toepassing van vitamine K op bloedstolling en sterke botten. De universiteit gaf hem daarvoor een aantal patenten en 700 duizend euro mee. In 2008 doet VitaK een waardevol patent echter gratis van de hand aan een nieuw bedrijf dat Vermeer samen met zijn beoogd opvolger Schurgers en twee Noorse partners heeft opgericht. Schurgers ontvangt in datzelfde jaar 70 duizend euro aan illegale betalingen van diezelfde Noorse partners. Vermeer krijgt een bonus van een half miljoen euro die hij eigenlijk moeten afdragen aan het pensioenfonds, maar met hulp van de universiteit leidt hij dat fonds om de tuin.
Vermeer en Schurgers willen geen commentaar of toelichting geven op de affaire. Ze verwijzen daarvoor naar de universiteit. Jan Cobbenhagen, die tot 2016 directeur was van de Universiteit Maastricht Holding die ondernemende wetenschappers begeleidt, noemt de patentdeal en fraude ‘een stommiteit’ die ‘niet de schoonheidsprijs verdient’. Maar de universiteit was volgens hem slechts aandeelhouder op afstand en ‘hield een vinger aan de pols, niet de handen aan het roer’.
Naar aanleiding van de publicatie van Investico, De Limburger en De Groene Amsterdammer, is inmiddels wel een feitenonderzoek begonnen, laat een woordvoerder van de Universiteit Maastricht weten. Het College van Bestuur van de universiteit was overigens op de hoogte van de fraudezaak, zo blijkt uit notulen die door Investico en de Limburger zijn ingezien. De affaire werd besproken met André Postema, oud-vicevoorzitter van het college en destijds verantwoordelijk voor universiteitsdeelnemingen. Postema wil daar geen toelichting op geven. ‘Ik heb geen behoefte om terug te blikken op een positie die ik niet meer bekleed.’
Belangenverstrengeling
De fraude in de Maastrichtse universiteits-bv staat niet op zichzelf. De afgelopen jaren werden verschillende ondernemende professoren betrapt op belangenverstrengeling. Twee Groningse hoogleraren tandheelkunde werden onderzocht omdat zij in wetenschappelijke publicaties het mondspoelmiddel Dentaid aanprezen. NRC Handelsblad ontdekte dat de twee onderzoekers aandelen hadden in datzelfde Dentaid.
In 2015 werd een hoogleraar van het VUmc schuldig bevonden aan belangenverstrengeling. Hij bleek een zakelijk belang te hebben in Diassay BV, dat testen maakt die baarmoederhalskanker kunnen opsporen. De testen van dit bedrijf werden gebruikt in een landelijke studie die door Meijer zelf werd geleid. En vorig jaar onthulde Follow the Money dat een door Shell gefinancierd onderzoek van de Erasmus Universiteit aan de basis stond voor de voorgenomen afschaffing van de dividendbelasting, en dat collega-wetenschappers de onderzoeksmethoden bekritiseerden.
Lees het nieuws vandaag in De Limburger, en de longread bij De Groene Amsterdammer.
Wij blijven onderzoek doen naar de commerciële activiteiten van universiteiten, en zijn erg benieuwd naar uw ervaringen. Hoe werkt het, wat zijn de dilemma’s, waar is het mis gegaan? Neem contact op via [email protected].
Ondersteunende documenten
Bekijk hier een selectie van contracten, e-mails en documenten over de fraude en het toedekken daarvan binnen de Universiteit Maastricht, die wij hebben geraadpleegd voor dit onderzoek.
Geannoteerde versie
Meer weten over de bronnen die we gebruikten voor dit onderzoek? Lees hier de geannoteerde versie van de longread met noten en verwijzingen naar het ondersteunend bronmateriaal.
Vanochtend om 6.00 vertelt Investico-redacteur Karlijn Kuijpers op NPO Radio1 over haar onderzoek. En luister vanaf a.s. vrijdag naar de nieuwe aflevering van De Groene Amsterdammer Podcast. Kees van den Bosch interviewt Karlijn daarin over de frauduleuze praktijken van de onderzoekers aan de universiteit Maastricht.
