Het omstreden ‘horizontaal toezicht’, waarin de Belastingdienst de aangiften van vertrouwde bedrijven nauwelijks meer controleert, moet volgens hem worden gemoderniseerd. ‘Nederland moet zich aansluiten bij internationale ontwikkelingen op dit gebied,’ aldus de brief die in handen is van platform voor onderzoeksjournalistiek Investico, FD en Trouw.
De directeur van de Belastingdienst doet de oproep in een zogenoemde ‘100-dagen-brief’ aan zijn medewerkers. Hij werd eind januari aangesteld als directeur-generaal, nadat zijn voorganger Leijtens was opgestapt met achterlating van grote problemen. De top van de Belastingdienst stond tot dusver nadrukkelijk achter het soepele toezichtsysteem. Ook staatssecretaris Wiebes van Financiën ziet geen noodzaak dat te veranderen. Hij noemt het ‘een sterkte van ons belastingstelsel die het kabinet stevig wil uitdragen’.
Nederland het enige land ter wereld dat horizontaal toezicht toepast zonder daarbij duidelijke normen te hanteren, zegt Eelco van der Enden, partner bij belastingadvieskantoor PwC. Hij ondersteunt het pleidooi van de belastingdirecteur. ‘Alle landen gebruiken objectieve kaders en ook de OESO heeft normen opgesteld voor horizontaal toezicht. In Nederland is het schimmig,’ zegt hij. ‘Er moeten regels komen voor bedrijven die gebruik willen maken van horizontaal toezicht. Nu is het systeem subjectief en hebben inspecteurs geen handvatten om goed toezicht te houden.’
Woordvoerder van de Belastingdienst André Karels is zich niet bewust van belangrijke veranderingen aan het horizontaal toezicht, zegt hij in een reactie. ‘Als we grote aanpassingen doen, zullen we die eerst met de Tweede Kamer bespreken.’
Vanwege het horizontaal toezichtsysteem wordt de belastingaangifte van bijna een kwart van de grote bedrijven in Nederland niet meer actief gecontroleerd, bleek afgelopen februari uit onderzoek van Investico. Deze bedrijven houden zich volgens de fiscus aan de regels en zijn te vertrouwen. Het aantal fiscale boekenonderzoeken bij Nederlandse bedrijven daalde de afgelopen twintig jaar met 70 procent.
Kritiek
Inspecteurs hebben veel kritiek op het toezichtsysteem. Volgens hen kan de Belastingdienst geen goed toezicht meer houden en leunt de dienst teveel op het bedrijfsleven. Ger Fuchs, oud-directeur Grote Ondernemingen bij de Belastingdienst, noemt het systeem ‘naïef en onverantwoord.’ Veel inspecteurs vermoeden dat het systeem minder belastingopbrengsten genereert dan het oude systeem waarin de boeken actief werden gecontroleerd. Ook bleek afgelopen februari uit onderzoek van Investico dat de beoogde tijdsbesparing van horizontaal toezicht was uitgebleven.
De top van de Belastingdienst stond tot dusver volledig achter het toezichtsysteem, ondanks kritiek van inspecteurs. Volgens staatssecretaris Wiebes zijn de zorgen van de inspecteurs onterecht. ‘We zitten wel degelijk achter de centjes aan,’ zei hij begin dit jaar.
Volgens directeur Uijlenbroek is nu echter niet duidelijk genoeg wanneer bedrijven het vertrouwen van de Belastingdienst verliezen en weer als vanouds gecontroleerd moeten worden. ‘De interventieladder van horizontaal toezicht naar verticaal toezicht is onvoldoende kenbaar waardoor een of-of discussie ontstaat, terwijl het een glijdende schaal is’, schrijft hij.
Vorige maand bleek dat acht bedrijven die opduiken in de ‘Panama Papers’ bij de fiscus onder de omstreden lichte vorm van toezicht staan, en dus niet of nauwelijks gecontroleerd worden. De Belastingdienst zag daarin niet direct reden om het toezicht te versterken, maar wilde eerst onderzoek doen.
De directeur-generaal schrijft in zijn brief verder dat er een kloof is tussen het management en de werkvloer. Hij constateert dat de cultuur als niet open en veilig wordt ervaren. Daarom roept hij medewerkers op om meer met elkaar in gesprek te gaan. Uijlenbroek kondigt ook aan dat hij beter onderzoek wil naar de vraag of de Belastingdienst effectief met zijn geld omgaat. En hij wil beter onderzoeken of bedrijven en particulieren zich aan de wet houden.
