Het Johns Hopkins Hospital in Baltimore is de nummer één in de Verenigde Staten. In 2007 krijgt het bezoek van een groep topfunctionarissen van Nederlandse ziekenhuizen, farmaceutische bedrijven, belangenorganisaties, zorgverzekeraars en topambtenaren, op studiereis in de VS.
Marjanne Sint is erbij, voormalig secretaris-generaal Volkshuisvesting, en net bestuursvoorzitter van de Isala-ziekenhuizen in en rond Zwolle. Zij gebruikt de reis om haar netwerk uit te breiden. Chiel Bos, directeur zorg van Zorgverzekeraars Nederland, poseert met de vertegenwoordigers van de farmaceutische industrie voor een foto bij het Witte Huis. Nog in de VS komen de doodgelopen onderhandelingen tussen de verzekeraars en farmaceuten weer op gang.
Delegatieleider en Menzis-topman Roger van Boxtel is vergenoegd. Het is de tweede ‘zorginnovatiereis’, maar nu al staat die als belangrijk gespreksplatform op de kaart. Voor collega-delegatieleider Martin van Rijn, directeur-generaal bij VWS, is het een bekroning op een carrière als topambtenaar (Van Rijn is daarna verder geklommen, hij is nu staatssecretaris van VWS).
Sinds 2007 heeft de zorginnovatiereis zich ontwikkeld tot een jaarlijks evenement waar de Nederlandse zorgtop ‘de houtskoolschets voor het beleid tekent’ (Marjanne Sint). Het idee van hoofdlijnenakkoorden is tijdens een van deze reizen bedacht, en dat geldt ook voor het plan om de ziekenhuiszorg regionaal in te richten met een sleutelrol voor de huisarts.
De topbestuurders van de zorgwereld zijn nauw verweven met het politieke machtscentrum en komen daar vaak vandaan, zo blijkt uit onze netwerkanalyse. Roger van Boxtel was voor D66 zorgwoordvoerder in de Tweede Kamer en minister tijdens Paars II. Nu is hij naast Menzis-baas ook D66-fractieleider in de Eerste Kamer. Frank de Grave, oud-minister en voormalig VVD-Tweede-Kamerlid, is behalve senator ook voorzitter van de Orde van Medisch Specialisten. De vorige minister van VWS, Ab Klink, is bestuurslid bij zorgverzekeraar VGZ. Plannen die tijdens een zorginnovatiereis worden gesmeed, kunnen dus rekenen op een gewillig oor in het parlement en bij de regering. De organisatoren van de zorginnovatiereis (Roger van Boxtel en Leon Halder – de huidige secretaris-generaal van VWS) selecteren de deelnemers vanwege hun invloed. Marjanne Sint: ‘Ik werd niet alleen gekozen omdat ik bestuursvoorzitter van een heel groot ziekenhuis was, maar ook omdat ik uit die Haagse biotoop kwam en daar mijn netwerk had.
Ter ondersteuning van onze publicatie ‘Het zorgkostendebacle‘ maakten wij een netwerkanalyse, gebaseerd op de gastenlijsten van de zorginnovatiereizen. Uit de analyse, weergegeven in onderstaande afbeelding, blijkt de uitzonderlijke macht in het netwerk van de zorgverzekeraars:
Verantwoording van de netwerkanalyse
Selectie van organisaties binnen de netwerkanalyse
In Nederland komt ingrijpend nationaal beleid nagenoeg altijd tot stand via het model van het corporatisme, oftewel het ‘polderoverleg’. In dit systeem hebben belangenorganisaties – zoals Zorgverzekeraars Nederland – directe invloed op het formuleren van nieuwe wetgeving en/of beleid. Binnen het zorgbeleid zijn de tot nu bekende polderbijeenkomsten het overleg bij De Treek (de Treeknormen) en de jaarlijkse zorginnovatiereis (akkoord preferentiebeleid binnen de farmacie en de creatie van de hoofdlijnenakkoorden).
Uit analyse van gastenlijsten van verscheidene zorginnovatiereizen bleken de volgende organisaties daar oververtegenwoordigd : 1) zorgverzekeraars; 2) zorgaanbieders; 3) ambtelijk bestuur; 4) toezichthouders; 5) belangenorganisaties; 6) adviesraden voor de overheid; 7) de wetenschap en 8) denktanks. Deze typering van organisaties hebben we als kader aangehouden voor onze netwerkanalyse. Wij hebben ‘de politiek’ later toegevoegd omdat daar nieuw beleid wordt gefinaliseerd en omdat we benieuwd waren hoe bovenstaande instanties daarmee in verbinding staan.
Selectie van vertegenwoordigers voor de relevante organisaties
Omdat tijdens de zorginnovatiereizen voornamelijk eindverantwoordelijken (leden van raden van bestuur, commissarissen, toezicht, topambtenaren en hoogleraren) worden uitgenodigd, zijn alleen mensen in deze functies opgenomen in de netwerkanalyse.
Het identificeren van de ‘sleutelpersonen’ in het zorgbeleidsmakersnetwerk
Uiteindelijk leverde dit een database met honderden bestuurders op. De vraag was:: ‘Welke bestuurders zitten op de sleutelposities en kunnen daarom invloed uitoefenen?’
Wij definieerden een ‘sleutelpositie’ als ‘een positie waarin een bestuurder via zijn of haar netwerk, dat is opgebouwd tijdens huidige of vroegere functies, meerdere relevante organisaties kan mobiliseren om invloed uit te oefenen op het formuleren van nieuw beleid.’
Van alle personen in onze database is een biografische analyse gemaakt met behulp van andere databases zoals LinkedIn, LexisNexis, www.parlement.com, en jaarverslagen.
Conclusie netwerkanalyse
Uit deze analyse kwam het beeld dat nogal wat politieke notabelen (oud-ministers en -staatssecretarissen, partijvoorzitters, Kamerleden, senatoren en topambtenaren) belangrijke bestuurfuncties in de tweedelijnszorg bekleden en ook in besturen van belangenorganisaties voor zorgaanbieders.
Het meest opvallend is hun aanwezigheid in de top van de zorgverzekeraars. Mede via hen hebben de zorgverzekeraars connecties met alle door ons als ‘relevant’ geselecteerde typen organisaties in de zorg . Sterker: elk van de vier grote zorgverzekeraars heeft bestuursleden op sleutelposities in het zorgnetwerk. Dit evenaren de ziekenhuizen bij lange na niet. Mede daarom zijn de zorgverzekeraars met ondersteuning van hun belangenorganisatie Zorgverzekeraars Nederland een het meest efficiënte machtsblok in de zorgsector.
Deze conclusie heeft bijgedragen aan de beslissing om het onderzoek, dat heeft geleid tot het artikel ‘het zorgkostendebacle’, te concentreren op de rol van de zorgverzekeraars.
