Groeiende handel in oude schulden dupeert kwetsbare huishoudens

De bedrijven kopen schulden en openstaande facturen op bij banken, energieleveranciers, kredietverstrekkers, postorderaars, telefoonbedrijven en webshops. Jaarlijks leggen gerechtsdeurwaarders, de Belastingdienst en het Centraal Justitieel Incassobureau 450.000 keer beslag op bankrekeningen. Rekeningen kunnen daarbij volledig worden leeggehaald, inclusief eventuele uitkeringen of zorg- kinder- en huurtoeslagen.

Het opkopen van schulden is mede gestimuleerd door de banken ABN Amro en ING, die na de financiële crisis hun incassoafdeling verkochten en de openstaande schulden overdroegen. ING deed haar afdeling over aan Vesting Finance, dat vorig jaar voor 26 miljoen euro gekochte schulden van Nederlandse consumenten en ondernemers in bezit had. Honderden medewerkers van de ‘ziekenboeg’ van ING en hun klanten gingen over naar het incassobedrijf.

ABN Amro verkocht in 2012 haar gehele bijzonder beheerafdeling. Op het hoogtepunt van de crisis, toen een recordaantal midden- en kleinbedrijven failliet ging, besloot de bank om 150 medewerkers en 1,5 miljard euro aan leningen over te dragen aan Lindorff; een tot dan toe onbekend incassobedrijf uit Noorwegen. Schuldkopers Vesting Finance, Intrum Justitia en Direct Pay hadden in 2015 gezamenlijk meer dan 100 miljoen aan gekochte schulden in bezit.

Nederlanders met oude schulden komen door de woekerpraktijk van schuldkopers in grote problemen, blijkt uit onderzoek van Platform voor onderzoeksjournalisten Investico en het programma Nieuwsuur, mede voor De Groene Amsterdammer. ‘De Autoriteit Financiële Markten (AFM) heeft grote bedenkingen bij de handelswijze van de bedrijven. ‘Een bank die een lening uitgeeft zou verantwoordelijkheid moeten blijven nemen voor de klant, ook als er problemen ontstaan,’ zegt AFM-woordvoerder Nicole Reijnen.

Energierekening

Een man en vrouw met drie kinderen die schulden kregen toen ze in de bijstand kwamen, konden na een tijd hun energierekeningen bij Essent niet meer betalen. Na een gefaalde poging om tot een betalingsregeling te komen, verkocht Essent de schuld aan incassobedrijf Direct Pay. Die haalde hun hele rekening leeg. ‘Ineens had ik niets meer, nul. Gelukkig had ik nog wat eten in de vriezer,’ zegt de vrouw.

Volgens gerechtsdeurwaarder Michel van Leeuwen is het leggen van bankbeslag zonder rekening te houden met iemands bestaansminimum ‘schadelijk en onrechtvaardig’. De beroepsorganisatie van gerechtsdeurwaarders wijst de methode af en vindt dat de wetgeving over het leeghalen van bankrekeningen moet worden aangepast. ‘Dit is een probleem dat dringend handelen van de wetgever behoeft,’ zegt de secretaris van de organisatie.

Zorgplicht

Banken hebben een wettelijke zorgplicht voor hun klanten en worden geacht samen met hen een oplossing te vinden voor schulden. Die plicht kan worden ontdoken door oude schulden te verkopen. Dat gebeurt regelmatig voor geringe bedragen, tot slechts vijf procent van de boekwaarde.

ABN en ING benadrukken in een reactie dat de overdracht van schulden een vorm van bedrijfsefficiëntie is en dat ze goede afspraken maken met hun incassopartners over de benadering van hun klanten. Op de door ons voorgelegde misstanden willen ze niet ingaan.

De onverhoedse inning van schulden veroorzaakt niettemin een regen van klachten, zoals over het bedrijf Hoist. Deze ‘pan-Europese financiële groep’ is opgetuigd met durfkapitaal uit Zweden en is officieel gevestigd op het eiland Jersey. Bij honderden tegelijk koopt het consumentenschulden van banken als Crédit Agricole en Santander, die in Nederland autoleningen en doorlopende kredieten verstrekken.

Het botweg leeghalen van iemands rekening lijkt een paardenmiddel, maar blijkt typerend voor de nieuwe manier waarop een aantal incassobureaus sinds kort te werk gaan. In Nederland gaat dat relatief gemakkelijk vanwege soepele regels voor de overdracht van schulden en beslaglegging op bankrekening of boedel. Voor het beslag leggen op iemand loon gelden strengere regels dan voor ‘bankbeslag’, waarbij iemands volledige rekening kan worden leeggehaald.

Woekerpraktijk

‘Schuldkopers instrueren deurwaarders om maximale druk uit te oefenen. Zij nemen niet alleen je inboedel mee, maar ook de auto waarmee je naar je werk moet of zelfs je rashond’, zegt Nadja Jungmann, lector Schulden & Incasso aan de Hogeschool Utrecht. ‘Als je moet kiezen tussen je schuld betalen of je inboedel kwijtraken, kies je toch voor behoud van je spullen en ga je betalen. Maar vaak héb je dat geld helemaal niet. Hierdoor betaal je de energierekening, de zorgverzekering en de huur niet meer. De opkopers duwen zo partijen opzij die tot dan toe altijd braaf betaald zijn en zorgen ervoor dat er nog meer schulden ontstaan.’

Het ministerie van Sociale Zaken onderneemt geen actie tegen de nieuwe woekerpraktijk. Vorig jaar kreeg het, in een door haarzelf aangevraagd onderzoek, wel het advies om korte metten te maken met de schuldenhandel. ‘Verbod tot doorverkoop van vorderingen, met name aan ‘loan sharks’,’ is volgens onderzoekers van de Universiteit Tilburg een randvoorwaarde om de schuldenproblematiek in Nederland op te lossen. ‘Dat was een preadvies, we willen eerst nog verder onderzoek doen’, reageert het ministerie dat doorverwijst naar het Ministerie van Veiligheid en Justitie. ‘Zij werken samen met de vereniging van incassobureaus NVI aan een gedragscode voor de sector.’