De tijdbesparing die de Belastingdienst door dit verminderd toezicht wilde bereiken, is echter niet gehaald. De vraag hoeveel belastingopbrengst door het systeem wordt misgelopen, kan door gebrekkige cijfers niet worden berekend.
Dat blijkt uit onderzoek van Investico voor Trouw en de Groene Amsterdammer dat vandaag wordt gepubliceerd. Het zogeheten ‘horizontaal toezicht’, waarmee de Belastingdienst sinds 2005 experimenteert, stuit al jaren op weerstand van betrokken inspecteurs die vrezen dat Nederland hierdoor miljarden aan belastinginkomsten misloopt.
Volgens vakbondsorganisatie FNV is het omstreden toezichtsysteem zelfs één van de oorzaken van de veelbesproken exodus bij de dienst. Veel ervaren medewerkers maakten vorig jaar uit frustratie gebruik van de vrijwillige vertrekregeling, die eigenlijk bedoeld was voor laaggeschoolde medewerkers. Ze hadden geen vertrouwen in het nieuwe toezichtsysteem waarin bedrijven niet meer worden gecontroleerd wanneer zij hun administratie in beginsel op orde hebben.
Van een experiment is het systeem gaandeweg veranderd in gangbare praktijk, blijkt uit het onderzoek. Het aantal boekenonderzoeken daalde sterk. In 2015 deed de Belastingdienst 26 duizend boekenonderzoeken; 12 duizend minder dan het jaar ervoor en zelfs bijna 58 duizend minder dan in 1996. Over de hele periode nam het aantal af met bijna zeventig procent.
‘Dit systeem is naïef en onverantwoord’
De Belastingdienst verwacht dat bedrijven juist beter belasting betalen wanneer de Belastingdienst hen vertrouwen geeft. ‘We hebben allebei belang bij een nette aangifte,’ zegt de Belastingdienst in een reactie. ‘Dankzij overleg zullen bedrijven het standpunt van de Belastingdienst eerder accepteren.’
‘Dit systeem is naïef en onverantwoord’, stelt echter Ger Fuchs, oud-directeur grote ondernemingen bij de Belastingdienst. ‘Ik heb nog nooit een groot bedrijf gezien dat niet fraudeert.’ Veel inspecteurs vermoeden dat het systeem minder belastingopbrengst genereert dan het oude systeem waarin de boeken actief werden gecontroleerd.
Volgens Marcel Pheijffer, oud-FIOD-rechercheur en hoogleraar accountancy, is het effect van het experiment door het ontbreken van een adequate nulmeting of registratie niet te berekenen. Tot 2008 schatte het Ministerie jaarlijks hoeveel belasting het misloopt bij het midden- en kleinbedrijf. Nadat horizontaal toezicht werd ingevoerd bij het MKB en de gemiste opbrengsten toenamen, stopte het Ministerie met deze berekeningen.
‘Het management doet zichzelf tekort als het niet luistert naar signalen van de werkvloer’, zegt Tjibbe Joustra, lid van de Onderzoekscommissie Belastingdienst, tegen Investico. Twee weken geleden presenteerde de commissie een onderzoek naar de talloze reorganisaties bij de dienst. De Belastingdienst moet eerlijk en efficiënt belasting heffen en niet alleen uitgaan van rendement en belastingbetalers gelijk moet behandelen, zegt Joustra. ‘Dat mag wat kosten. Je moet ook inspectiebezoeken doen die misschien niet zo veel opleveren, maar wel belangrijk zijn om de belastingmoraal hoog te houden.’
Reactie Wiebes
De Belastingdienst geeft toe dat horizontaal toezicht inderdaad geen tijdsbesparing oplevert. In een reactie laat de Belastingdienst weten dat de tijd die inspecteurs eerst aan boekenonderzoeken besteedden nu gebruikt wordt voor overleg met bedrijven.
Tegen RTL zegt staatssecretaris Eric Wiebes dat ’tijden veranderen en dat betekent dat de manier van controleren verandert.’
