Het is het grootste bouwproject ooit in het centrum van Schinveld. De realisatie van de Brede Maatschappelijke Voorziening. Een nieuwe basisschool met twaalf klassen. Meer plek voor de bibliotheek. Een multifunctionele sportruimte waar overdag de kinderen gymles krijgen en ’s avonds de ouderen kunnen bewegen of de fanfare kan repeteren. 5,6 miljoen euro mag deze nieuwbouw kosten. Geld dat voor het grootste deel uit de pot Essent-reserves komt.
Rodney Swelsen, sinds 2012 wethouder Financiën in Onderbanken, kan er dagelijks op uitkijken. Vanuit de hal van het raadhuis. Bouwvakkers zijn druk bezig. Eind november moet het klaar zijn. De Sjinskoel luidt de koosnaam van het gebouw, dat twee lagen hoog wordt. ‘Met deze nieuwbouw kunnen we echt vooruit. Dit is ons fundament voor de toekomst’, begint de wethouder. ‘Zonder het ontwikkelen van voorzieningen voor de jongere generatie slaat in een gemeenschap al snel de Verelendung toe. Zoals verenigingen zich nu moeten behelpen, in zaaltjes bij het café. Dat was écht niet langer houdbaar.’
40,3 miljoen euro. Wie verwacht dat de gemeente er met zo’n meevaller inmiddels keurig opgeknapt bij ligt, alle achterstallige onderhoud is weggewerkt, wordt enigszins teleurgesteld. Toch is er de afgelopen tijd al heel wat gebeurd. De wethouder wil graag laten zien waar en wat. Het Burgemeester Adamssportpark bijvoorbeeld. Daar kreeg voetbalvereniging RKSV Olympia een nieuw kunstgrasveld. De kantine werd opgeknapt. Wedstrijdsecretaris Huub Reubzaet vertelt hoe zijn club dankzij de investering van de gemeente het ledental flink zag stijgen. En belangrijker nog: RKSV maakte ook sportief promotie: ze klom op naar de vierde klasse amateurs.
We rijden verder richting Merkelbeek. De Henkhof heet daar het in de jaren zestig verrezen gemeenschapshuis, dat komende jaren verder wordt om- en uitgebouwd tot Brede Maatschappelijke Voorziening. Hetzelfde idee als in Schinveld. Ook in Merkelbeek kreeg de voetbalclub (RKDFC) kunstgras. De tennisvereniging speelt op nieuw kunstgravel, dat vorig jaar werd ingewijd door Jacco Eltingh en Paul Haarhuis.
40,3 miljoen euro. Wie verwacht dat de gemeente er met zo’n meevaller inmiddels keurig opgeknapt bij ligt, wordt enigszins teleurgesteld.
Door naar Bingelrade. Daar werd, met Essent-geld, het uit 1664 stammende Puthuisje in oude luister hersteld. De mergel is vernieuwd en het interieur opgeknapt. Swelsen, geboren en getogen in Doenrade, herinnert zich hoe ‘we hier altijd verzamelden als we met het jeugdteam naar uitwedstrijden in Brunssum gingen.’ Dankbare herinneringen. Maar ook toen al werkte de pomp, waaruit ooit de boeren uit de omtrek hun vee te drinken gaven, niet meer. Om die weer aan de gang te krijgen, bleek te kostbaar.
De laatste plek die de wethouder wil laten zien is Jabeek. De Grub aldaar. Jaren klaagden aanwonenden over problemen met de afwatering van de overkluizing, tot de gemeente besloot om de bedding open te leggen en tegelijkertijd de omgeving onder handen te nemen. Een metamorfose. Asfalt maakte plaats voor kinderkopjes en er liggen bruggetjes over de Quabeeks Grub. Leon Bemelmans, de eigenaar van dorpsbrouwerij De Maar is er gelukkig mee. Ook omdat de nieuwe uitstraling ook die van zijn fraai gerestaureerde brouwerij goed doet.
Wethouder Swelsen voor de nieuwe Brede Maatschappelijke Voorziening in Schinveld / Foto: Luc Lodder
Zo is, al met al, inmiddels een derde van de 40,3 miljoen euro Essent-gelden besteed. De Brede Maatschappelijke Voorziening (BMV) in Merkelbeek kostte tot nu toe 3,1 miljoen. De BMV Schinveld en renovatie van het sportpark daar 9,3 miljoen. Overigens wordt aan de realisatie van de BMV’s ook bijgedragen door de provincie Limburg en corporatie ZO Wonen. De reconstructie van de Quabeeks Grub kostte 5,2 ton. Nog eens 3,7 miljoen euro is gebruikt om de gemeentelijke begroting op te schonen – langlopende schulden aflossen. 13,8 miljoen is sinds medio jaren tachtig in partjes toegevoegd aan de jaarrekening.
Ideeën voor de nabije toekomst zijn er, mede dankzij de Essent-spaarpot, nog genoeg. Zo zou Swelsen graag het verzonken kasteel bij Etzenrade, dat ooit achter de nog wel staande kasteelhoeve Etzenrader Huisken lag, weer tot leven zien komen. Er is al over gesproken met architect en IBA-directeur Jo Coenen. ‘Hij was enthousiast over het weer opbouwen van de fundamenten, het weer zichtbaar maken van de grachten.’ De gemeente droeg het project aan bij IBA Parkstad, die het heeft geaccepteerd als een van de 39 te realiseren voorstellen.
In 2010 al werd in Schinveld zo’n achthonderd meter van de Rode Beek ontkluisd: het asfalt dat er ooit overheen was gelegd, verdween. Swelsen vertelt dat er plannen zijn om verderop in het dorp en de buurtschap Etzenrade het riviertje opnieuw te laten meanderen. In het dal van die Rode Beek is het fijn fietsen. Langs de Merkelbekerbeek naar de Schinveldse bossen. Dwars door dat parcours loopt de N274. Met de Buitenring wordt die weg opgewaardeerd. Er komen turborotondes. Te gevaarlijk om zomaar over te steken. Swelsen wil een al geplande faunapassage onder de weg vergroten en geschikt maken voor wandelaars en fietsers, zodat zij straks zonder gevaar door kunnen.
Ook het tussen de kernen gelegen platteland wordt niet in zijn wensen vergeten. Door die Onderbankense weilanden loopt de Feldbissbreuk. ‘Zou het niet aardig zijn die breuk wat zichtbaarder te maken voor langs fietsende toeristen’, filosofeert Swelsen. ‘Met informatieborden en wat bankjes erbij.’
‘Dankzij Essent hebben we alles ook met meer franje kunnen doen. Het zijn nu projecten die stuk voor stuk een negen verdienen, anders een gewone voldoende.’
Onderbanken is, zoals alle plattelandsgemeenten in Zuid-Limburg, de laatste decennia steeds verder vergrijsd. Jongeren trokken weg, ouderen bleven achter. In Swelsens opsomming van projecten waaraan de Essent-meevaller is besteed, ligt het accent erg op sportaccommodaties en jongeren. Niet bij uitstek op voorzieningen voor de grootste doelgroep. Geen klushulploket, beweegtuin of zorgsteunpunt. Dat zien we fout, zo meent de wethouder. ‘Veel ouderen in Onderbanken zijn wel degelijk nog erg sportief en blij met nieuwe sportvoorzieningen die, zoals gezegd, ook nog in multifunctionele ruimtes liggen.’
Rodney Swelsen voelt zich geen Sinterklaas dankzij de Essent-miljoenen. Hij erkent wel dat het ‘met zo’n dikke portemonnee in je achterzak makkelijker is om alle dorpskernen klaar te maken voor de toekomst. Natuurlijk was het in de voorbije crisisjaren ook een fijne meevaller, anders hadden we de her en der echt nodige opknapbeurten van voorzieningen anders moeten financieren. Door belastingen te verhogen. Dankzij Essent hebben we alles ook met meer franje kunnen doen. Het zijn nu projecten die stuk voor stuk een negen verdienen, anders een gewone voldoende.’ Swelsen: ‘In 2009, toen alle gemeenten hun Essent-aandelen verkochten en duidelijk werd wat dit allemaal opbracht, was ik controller bij de gemeente Landgraaf. Ik weet nog dat er met een enigszins jaloerse blik naar Onderbanken gekeken werd: daar komt wel erg veel binnen.’ Bijna als excuus vertelt hij vervolgens dat er ook in Onderbanken, onder zijn leiding, in 2014 fors is omgebogen. ‘Ik moest acht ton bezuinigen, 10 procent van de totale begroting.’
Ook dat had, hoe tegenstrijdig het ook lijkt, te maken met de Essent-meevaller. ‘Als gevolg van de Wet Schatkistbankieren mochten wij de in 2013 vrijgevallen eerste tranche van 1,5 miljoen euro Essent-gelden niet opnieuw in het buitenland beleggen. Dat moest bij de Nederlandsche Bank. Gevolg was een rendement van 0 procent. Hadden we wel kunnen herbeleggen, in bijvoorbeeld Spaanse obligaties, dan was die besparing niet nodig geweest. Overigens is die gevonden in zaken waar de burger weinig last van heeft.’
Hoe uit Limagas een forse meevaller kwam
Het antwoord op de vraag hoe het kan dat Onderbanken zo bovengemiddeld veel (40,3 miljoen euro) verdiende aan het dividend op en de latere verkoop van zijn Essent-aandelen, ligt vooral in het verleden.
De indertijd nog vier zelfstandige gemeenten Schinveld, Merkelbeek, Bingelrade en Jabeek droegen in de jaren zestig en zeventig verplicht financieel bij aan de aanleg van het nieuwe Limburgse vaste aardgasnet door energiebedrijf Limagas. De bijdrage van de gemeenten was onder meer gebaseerd op het aantal aan te sluiten woningen. Daarnaast betaalde elke gemeente een voor iedereen gelijke, vaste component. De vier componenten van Merkelbeek, Bingelrade, Schinveld en Jabeek kwamen in 1982, toen de dorpen samengevoegd werden tot de gemeente Onderbanken, in dezelfde pot terecht.
Zo werd wat ooit een nadeel was, later een onverwacht groot voordeel.
In 1992 werd Limagas overgenomen door de Provinciale Limburgse Elektriciteits Maatschappij (PLEM).
De energieleveranciers gingen door onder de naam Mega Limburg.
Zeven jaar later ging Mega Limburg op zijn beurt op in Essent. In 1999 werd Essent gekocht door het Duitse RWE. De gemeente Onderbanken leverde op verzoek van deze krant verzoek van deze krant een specificatie van alle inkomsten sinds 1985 betreffende zijn maatschappelijk kapitaal in de genoemde energiebedrijven. Daaruit blijkt dat de gemeente 423.900 aandelen bezat toen die zes jaar geleden werden verkocht.
Dat is 0,28 procent van het totale aandelenpakket.
De verkoop leverde 19,2 miljoen euro op. Dat is inclusief restitutie van dividendbelasting (852.646 euro). Verkoop van aandelen van afvalverwerker Attero (448.713 euro), het publieke belang in de kerncentrale Borssele (2 miljoen euro) en rentegelden brachten in de jaren erop nog eens 6,1 miljoen euro in de kas. Ter vergelijking: de provincie Limburg – die 16 procent van alle Essentaandelen bezat – verdiende in 2009 met het afstoten daarvan zo’n 1,6 miljard euro.
Vóór de verkoop van de aandelen Essent verdiende Onderbanken al goed aan het jaarlijkse dividend. In de jaren sinds 1985 (een overigens door de redactie willekeurig gekozen jaartal) kwam tot 2009 de opbrengst op 10.344.548 euro. De gemeenten, ook Onderbanken, hielden wel de aandelen in Alliander, het bedrijf dat de infrastructuur voor energievoorziening regelt. Deze aandelen leverden 1.274.141 euro op. Het geld dat in 2009 werd verdiend met verkoop van de Essent-aandelen werd vervolgens deels belegd.
Die beleggingen, in tranches van 1,5 miljoen, 5 miljoen (vijf miljoen, 5 miljoen (vijf jaar vast) en 10 miljoen euro (tien jaar vast), leverden tot eind vorig jaar een rendement op van 3.111.971 euro.
Dit artikel verscheen in De Limburger
